Hüseyin Rahmi Gürpınar: Türk Edebiyatının Mizah Ustası

Hayatı ve Eğitim Yılları

Hüseyin Rahmi Gürpınar, 17 Ağustos 1864 tarihinde İstanbul’da doğdu. Annesinin vefatının ardından üç yaşındayken babasının bulunduğu Girit‘e gönderildi. Burada ilkokul eğitimine başladı. Ancak, babasının yeniden evlenmesiyle İstanbul’a dönmek zorunda kaldı ve anneannesinin yanında eğitimine devam etti.

1878 yılında Mekteb-i Mülkiye‘ye kaydoldu fakat geçirdiği ciddi bir hastalık nedeniyle öğrenimini tamamlayamadı. Hastalık yüzünden eğitimini yarıda bırakmak zorunda kalan Gürpınar, hayatının geri kalanında kalemini geçim kaynağı olarak seçti. 1877’de, “Tercüman-ı Hakikat” gazetesinde yazı yazmaya başladı ve ardından “İkdam” ve “Sabah” gazetelerinde mütercim olarak görev aldı.

Edebi Kariyeri ve Siyasi Yaşamı

Hüseyin Rahmi Gürpınar, II. Meşrutiyet döneminde Ahmet Rasim ile birlikte “Boşboğaz ve Güllabi” adında bir mizah dergisi çıkardı. Bu dergi, toplamda 37 sayı sürdü ve dönemin mizahi havasını yansıttı. Siyasi alanda da aktif olan Gürpınar, Türkiye Büyük Millet Meclisi‘nde 5. ve 6. dönemlerde Kütahya milletvekili olarak görev yaptı.

Gürpınar, ömrünün son otuz yılını Heybeliada‘daki köşkünde geçirerek yazılarına devam etti. 1924 yılında “Son Posta” gazetesinde yayımlanan “Ben Deli Miyim” romanı, ahlaka aykırı bulunarak yargılandı ancak kısa bir süre sonra beraat etti. 8 Mart 1944’te İstanbul’da vefat etti ve Abbas Paşa Mezarlığı‘na defnedildi.

Edebi Kişiliği ve Eserleri

Hüseyin Rahmi Gürpınar, Servetifünun edebiyatının bir parçası olarak kabul edilmesine rağmen, bu topluluğun bir üyesi olarak hareket etmemiştir. Servetifünun dönemi içinde var olmasına karşın, Ahmet Mithat Efendi‘nin halk için roman yazma geleneğini devam ettirmiştir.

Edebi Üslubu ve Temaları

Gürpınar, romanlarını “toplum için sanat” anlayışıyla kaleme almış, mizahi bir üslup kullanarak sosyal eleştiriye yer vermiştir. Eserlerinde töre romanı özelliği taşıyan Gürpınar, döneminin toplumsal yaşamını canlı bir şekilde yansıtmıştır. Natüralizm akımından etkilenmiş ve bu akımın temsilcisi olarak Emile Zola‘nın deneysel tarzını benimsemiştir. “Mürebbiye”, “Hayattan Sayfalar”, ve “Ben Deli Miyim” romanları bu deneysel tarzı yansıtır.

Gürpınar, sokağın dilini ve çevresini edebiyatımıza taşıyan ilk sanatçılardan biri olarak kabul edilir. O, gözlem gücünü ve çevre betimlemelerini eserlerinde etkili bir şekilde kullanmıştır. Natüralizm akımının etkisiyle kahramanlarının yaşadıkları çevrenin tüm özelliklerini eserlerinde özenle yansıtmıştır.

Toplumsal Eleştiriler ve Eser Temaları

Hüseyin Rahmi Gürpınar, batıl inançlar, İstanbul halkının gelenekçi yaşantısı, aile içi geçimsizlikler ve alafranga yaşam tarzının yanlış anlaşılmalarını eserlerinde işlemiştir. Tanzimat döneminden başlayarak Cumhuriyet dönemine kadar olan toplumsal değişimleri, İstanbul’un farklı kesimlerini ve canlılıkla ele almıştır. Eserlerinde gülünç sahnelerle başlayıp, dramatik bir sonla biten anlatımlar kullanmıştır.

Eserleri

Romanlar

Eser Adı	Açıklama
Şık	Batılılaşmanın yanlış anlaşılmasını anlatır.
Kuyruklu Yıldız Altında Bir İzdivaç	Köklü aile yapısındaki çözülüşü ele alır.
Şıpsevdi	Türk toplumunun çeşitli kesimlerini yansıtır.
Tesadüf	Eski ve yeni düşünce çatışmalarını konu eder.
Mürebbiye	Natüralizmin etkilerini gösterir.
Gulyabani	Batıl inançları işler.
Cadı	Batıl inançları işler.
Kesik Baş	Toplumsal eleştiriler içerir.
İffet	Kadın yaşamını konu eder.
Nimetşinas	Kadın yaşamını ele alır.
Metres	Batılılaşmanın yanlış anlaşılmasını anlatır.
Sevda Peşinde	Aile yapısındaki değişimi işler.
Hakka Sığındık	Toplumsal eleştiriler içerir.
Ben Deli Miyim	Ahlaka aykırı bulunduğu için yargılandı.
Efsuncu Baba	Batıl inançları işler.
Kaynanam Nasıl Kudurdu	Toplumsal eleştiriler içerir.
Billur Kalp	Toplumsal eleştiriler içerir.
Muhabbet Tılsımı	Batıl inançları işler.
Namuslu Kokotlar	Toplumsal eleştiriler içerir.
Deli Filozof	Toplumsal eleştiriler içerir.
Dirilen İskelet	Toplumsal eleştiriler içerir.
Mezardan Kalkan Şehit	Toplumsal eleştiriler içerir.

Oyunlar

• Hazan Bülbülü
• Tokuşan Kafalar
• Kadın Erkekleşince
• İki Damla Yaş
• Gülbahar Hanım

Öyküler

• Kadınlar Vaizi
• Melek Sanmıştım Şeytanı
• Katil Buse
• Tünelden İlk Çıkış
• Gönül Ticaret
• Meyhanede Hanımlar
• İki Hödüğün Seyahati

• Hüseyin Rahmi Gürpınar hayatı, Hüseyin Rahmi Gürpınar kimdir, Hüseyin Rahmi Gürpınar eserleri