Ziya Gökalp: Türk Milliyetçiliğinin Öncüsü

Hayatı ve Eğitimi

Ziya Gökalp, 23 Mart 1876’da Diyarbakır’ın Çermik ilçesinde dünyaya geldi. Çocuk yaşta eğitim hayatına Diyarbakır’da başladı. 1886 yılında Mekteb-i Rüştiye‘ye kaydoldu ve 1890 yılında amcası Hacı Hasip Bey’den İslami ilimler üzerine dersler aldı. Daha sonra Diyarbakır’daki İdadi Mülkiyenin ikinci sınıfına geçiş yaptı, ancak 1894’te liseden ayrılıp amcasından Arapça ve Farsça dersleri almaya başladı.

Ziya Gökalp, genç yaşta tasavvuf ile ilgilenmeye başladı ve Fransızca öğrenmeye yöneldi. Önemli bir dönüm noktası, Doktor Abdullah Cevdet Bey ile tanışmasıydı. Bu tanışma, onun düşünce dünyasında derin etkiler yarattı. Ziya Gökalp, hayatının ilerleyen dönemlerinde bir intihar girişiminde bulunarak dikkat çekti. Ancak bu olay sonrasında kendini okumaya adadı ve düşünsel gelişimini sürdürdü.

1896 yılında İstanbul’a giden Gökalp, Baytar Mektebi’ne kaydoldu. Jön Türklerden etkilendiği dönemde, İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne katıldı. Yasaklanmış yayın bulundurmaktan tutuklandı ve bir yıl cezaevinde kaldı. Cezaevinden sonra 1900 yılında Diyarbakır’a sürgün edildi; burada Vecihe Hanım ile evlendi.

1904-1908 yılları arasında Diyarbakır Gazetesi‘nde şiir ve makalelerini yayımladı. “Şaki İbrahim Destanı” gibi eserleriyle dikkat çekti. Ziya Gökalp, daha sonra Selanik’te yayımlanan bir felsefe dergisinde yazılar kaleme aldı ve “Demirtaş” gibi takma adlar kullandı. 1911’de Genç Kalemler Dergisi’nde yayımladığı “Altun Destanı” ile Türk milletinin birleşmesi gerektiği fikrini işledi.

Ziya Gökalp, Diyarbakır milletvekili olarak mecliste görev yaptı. Meclisin kapatılmasıyla birlikte üniversitede hocalık yapmaya başladı. Milli Eğitim Bakanlığı teklifini geri çevirerek İstanbul Üniversitesi’nde sosyoloji profesörü oldu.

Edebi Kişiliği ve Fikirleri

Ziya Gökalp, Türk milliyetçiliğinin düşünsel temellerini atan önemli bir isim olarak bilinir. Milli Edebiyat akımının fikir adamı olarak, eserleriyle Türk milliyetçiliğinin sınırlarını belirlemiştir. Özellikle halk kaynaklarına yönelerek Türk mitolojisi ve masallarından faydalanarak bu unsurları zamanla şiirleştirmiştir.

Türkçülüğün Temelleri

Ziya Gökalp, Türkçülük akımını sistemleştirirken, “Türkçülüğün Esasları” adlı eserinde Türk milliyetçiliğinin ilkelerini ayrıntılı bir biçimde ortaya koyar. Türkçülüğü, Türk milletini yüceltme amacı olarak tanımlar ve bu düşünceleri iki ideale bağlar: Yakın ideali, Türkler arasındaki kültürel birliği sağlamak; uzak ideal ise Turan ülküsüdür.

Ziya Gökalp, Türkiye’de sosyolojinin yerleşmesine katkıda bulunan önemli bir düşünürdür. Sosyoloji alanında önemli makaleler kaleme almış ve bu yazılar, özellikle Genç Kalemler, Türk Yurdu ve Yeni Mecmua dergilerinde yayımlanmıştır.

Düşünsel Mirası ve Etkisi

Ziya Gökalp, Batı’nın bilimsel ve teknolojik gelişmelerini benimserken, dini ve toplumsal birliği sağlamak için bu unsurları kullanmayı önerir. Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak şeklinde özetlediği yaklaşımında kültürel öğe olarak Türkçülüğü, ahlaki öğe olarak ise İslamcılığı ön plana çıkarır. Sanatını halk için, anlaşılır bir dille yapmaya özen gösteren Gökalp, edebi eserlerinde halkın diline ve kültürüne yer vermiştir.

Önemli Eserleri

• Şiir:
  • Kızıl Elma
  • Altın Işık
  • Ergenekon
  • Yeni Hayat
• Düzyazılar (Düşünce Yazıları):
  • Türkçülüğün Esasları
  • Türk Medeniyet Tarihi
  • Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak
  • Türk Ahlakı
  • Türk Töresi
  • Malta Mektupları (Mektup)

Ziya Gökalp, 1923 yılında “Türkçülüğün Esasları” kitabını yayımladıktan sonra, 25 Ekim 1924’te İstanbul’da vefat etti ve Fatih’te bulunan II. Mahmud Türbesi haziresine defnedildi.

Ziya Gökalp hayatı, Ziya Gökalp kimdir, Ziya Gökalp eserleri, Türkçülüğün Esasları, Ziya Gökalp’ın şiirleri, Ziya Gökalp’ın düşünceleri.