Cümlenin Öğeleri

Türkçede bir cümle, anlamlı bir bütün oluşturmak için bir araya gelen sözcüklerden oluşur. Bu sözcüklerin her biri cümlede belirli bir göreve sahiptir. Cümlenin öğeleri, bu sözcüklerin görevlerine göre sınıflandırılır ve şu şekilde gruplandırılır:

Özne
Yüklem
Nesne
Dolaylı Tümleç
Zarf Tümleci
Edat Tümleci

1. Özne

Cümlede işi yapan veya olanı ifade eden öğedir. Genellikle kim veya ne sorularına cevap verir.

Örnekler:

Ali kitabı okuyor. (Kim okuyor? Ali)
Köpek havladı. (Ne havladı? Köpek)

2. Yüklem

Cümlenin ana öğesidir ve genellikle fiil ya da isim cümlesi şeklinde olur. Cümlenin sonunda bulunur ve ne yapıldığını veya ne olduğunu bildirir.

Örnekler:

Ali kitabı okuyor. (Ne yapıyor? Okuyor)
Hava bugün güzel. (Nasıl? Güzel)

3. Nesne

İşten etkilenen öğedir. İki tür nesne vardır: belirtili nesne ve belirtisiz nesne.

Belirtili Nesne: Belirli bir nesneyi ifade eder ve -ı, -i, -u, -ü eklerini alır.
- Örnek: Ali kitabı okuyor. (Neyi okuyor? Kitabı)
Belirtisiz Nesne: Belirli olmayan bir nesneyi ifade eder.
- Örnek: Ali kitap okuyor. (Ne okuyor? Kitap)

4. Dolaylı Tümleç

İşi yapanın etkilediği öğe olup, genellikle -e, -de, -den eklerini alır. Kime, neye, kimde, nede, kimden, neden sorularına cevap verir.

Örnekler:

Ali eve gidiyor. (Nereye gidiyor? Eve)
Kitap rafta duruyor. (Nerede duruyor? Rafta)
Öğrenciler sınıftan çıktı. (Nereden çıktı? Sınıftan)

5. Zarf Tümleci

Fiilin nasıl, ne zaman, nerede, ne şekilde yapıldığını belirten öğedir. Genellikle fiilin önünde bulunur.

Örnekler:

Ali hızlıca koştu. (Nasıl koştu? Hızlıca)
Öğrenciler sabah geldi. (Ne zaman geldi? Sabah)
Öğretmen bahçede yürüdü. (Nerede yürüdü? Bahçede)

6. Edat Tümleci

Cümledeki fiilin tamamlayıcısı olup, edatlar aracılığıyla kurulan ifadelerdir.

Örnekler:

Ali ile geldi. (Kiminle geldi? Ali ile)
Kitap hakkında konuştu. (Ne hakkında konuştu? Kitap hakkında)

Örnek Cümleler

Cümle: Ali dün kitapçıdan yeni bir kitap aldı.

Özne: Ali (Kim aldı? Ali)
Yüklem: aldı (Ne yaptı? Aldı)
Belirtili Nesne: yeni bir kitap (Neyi aldı? Yeni bir kitap)
Dolaylı Tümleç: kitapçıdan (Nereden aldı? Kitapçıdan)
Zarf Tümleci: dün (Ne zaman aldı? Dün)

Cümle: Öğrenciler sınavdan sonra parka gittiler.

Özne: Öğrenciler (Kim gittiler? Öğrenciler)
Yüklem: gittiler (Ne yaptılar? Gittiler)
Dolaylı Tümleç: parka (Nereye gittiler? Parka)
Zarf Tümleci: sınavdan sonra (Ne zaman gittiler? Sınavdan sonra)

Bu örnekler, cümlenin öğelerinin nasıl işlediğini ve her bir öğenin cümlede nasıl bir role sahip olduğunu göstermektedir.

Cümlenin öğeleri örnekleri cümlenin öğeleri örnek cümle çözümlemeleri

Uzun Cümleler ve Öğeleri

1. Cümle: “Mehmet dün akşam ailesiyle birlikte güzel bir restoranda akşam yemeği yedi.”

Özne: Mehmet (Kim yedi? Mehmet)
Yüklem: yedi (Ne yaptı? Yedi)
Belirtili Nesne: akşam yemeği (Neyi yedi? Akşam yemeği)
Dolaylı Tümleç: güzel bir restoranda (Nerede yedi? Güzel bir restoranda)
Zarf Tümleci: dün akşam (Ne zaman yedi? Dün akşam)
Edat Tümleci: ailesiyle birlikte (Kiminle yedi? Ailesiyle birlikte)

2. Cümle: “Bahçede oynayan çocuklar çok neşeli görünüyorlardı.”

Özne: Bahçede oynayan çocuklar (Kim görünüyorlardı? Bahçede oynayan çocuklar)
Yüklem: görünüyorlardı (Ne yapıyorlardı? Görünüyorlardı)
Zarf Tümleci: çok (Ne kadar neşeli? Çok)

3. Cümle: “Sabah erken kalkıp işe gitmek zorunda kaldım.”

Özne: (ben) (Kim zorunda kaldı? Ben)
Yüklem: zorunda kaldım (Ne yaptı? Zorunda kaldım)
Zarf Tümleci: sabah erken (Ne zaman kalkıp gitmek zorunda kaldım? Sabah erken)
Belirtisiz Nesne: işe (Nereye gitmek? İşe)
Edat Tümleci: kalkıp (Nasıl zorunda kaldım? Kalkıp)

4. Cümle: “Yeni aldığımız araba çok hızlı gidiyor.”

Özne: Yeni aldığımız araba (Ne gidiyor? Yeni aldığımız araba)
Yüklem: gidiyor (Ne yapıyor? Gidiyor)
Zarf Tümleci: çok hızlı (Nasıl gidiyor? Çok hızlı)

5. Cümle: “Annemin yaptığı pastayı herkes çok beğendi.”

Özne: herkes (Kim beğendi? Herkes)
Yüklem: beğendi (Ne yaptı? Beğendi)
Belirtili Nesne: annemin yaptığı pastayı (Neyi beğendi? Annemin yaptığı pastayı)
Zarf Tümleci: çok (Ne kadar beğendi? Çok)

6. Cümle: “Kütüphanede sessizce kitap okuyan öğrenciler dikkat çekti.”

Özne: Kitap okuyan öğrenciler (Kim dikkat çekti? Kitap okuyan öğrenciler)
Yüklem: dikkat çekti (Ne yaptı? Dikkat çekti)
Dolaylı Tümleç: kütüphanede (Nerede okuyan? Kütüphanede)
Zarf Tümleci: sessizce (Nasıl kitap okuyan? Sessizce)

7. Cümle: “Uzun zamandır görmediğim arkadaşım bana sürpriz yaptı.”

Özne: Uzun zamandır görmediğim arkadaşım (Kim sürpriz yaptı? Uzun zamandır görmediğim arkadaşım)
Yüklem: sürpriz yaptı (Ne yaptı? Sürpriz yaptı)
Dolaylı Tümleç: bana (Kime sürpriz yaptı? Bana)

8. Cümle: “Hava çok soğuk olduğu için dışarı çıkmak istemiyorum.”

Özne: (ben) (Kim istemiyor? Ben)
Yüklem: istemiyorum (Ne yapmıyorum? İstemiyorum)
Zarf Tümleci: dışarı (Nereye çıkmak istemiyorum? Dışarı)
Edat Tümleci: çok soğuk olduğu için (Niçin istemiyorum? Hava çok soğuk olduğu için)

9. Cümle: “Ali’nin anlattığı hikaye herkesi güldürdü.”

Özne: Ali’nin anlattığı hikaye (Ne güldürdü? Ali’nin anlattığı hikaye)
Yüklem: güldürdü (Ne yaptı? Güldürdü)
Dolaylı Tümleç: herkesi (Kimi güldürdü? Herkesi)

10. Cümle: “Yarınki sınava iyi çalışırsan başarılı olabilirsin.”

Özne: (sen) (Kim olabilirsin? Sen)
Yüklem: olabilirsin (Ne olabilirsin? Olabilirsin)
Dolaylı Tümleç: yarınki sınava (Neye çalışırsan? Yarınki sınava)
Zarf Tümleci: iyi (Nasıl çalışırsan? İyi)