Tekerleme, sözlük anlamı itibarıyla “kâğıda yuvarlanan söz, saçma sapan söz” ifadeleriyle tanımlanabilir. Tekerleme, ses benzerliklerinden yararlanarak oluşturulmuş, yarı anlamlı ve yarı anlamsız, dolayısıyla birbiriyle tutarsız olan sözlerden meydana gelir. Bu da ona eşsiz ve eğlenceli bir karakter kazandırır.
Tekerlemenin Yapısı
Dizelerden oluşan bu eğlenceli sözler, ölçü, uyak, aliterasyon gibi unsurları içinde barındırır. Sözlü halk edebiyatı ürünleri arasında yer alan tekerlemeler, ses oyunları ve çağrışım özellikleriyle dikkat çeker. Tekerlemelerde belirli bir ana tema yoktur; farklı konuların bir araya gelmesiyle oluşturulan kompozisyonlar, dinleyicide şaşırtıcı bir etki bırakır.
Tekerleme Türleri
Tekerlemeler, dört ana türe ayrılır:
Masal Tekerlemeleri: En yaygın bilinen türdür ve yörelere göre farklı isimlerle anılır. Örneğin, Doğu Anadolu’da “döşeme,” Güney Anadolu’da ise “sayışma” olarak adlandırılır.
Oyun Tekerlemeleri: Çocuk oyunlarında kullanılan ve eğlenceli bir atmosfer yaratan sözlerdir.
Tören Tekerlemeleri: Belirli kutlamalar veya gelenekler sırasında kullanılan özel sözlerdir.
Bağımsız Tekerlemeler: Herhangi bir bağlam olmaksızın kendi başına kullanılan eğlenceli sözlerdir.
Tekerlemelerin Özellikleri
Tekerlemeler genellikle masalların başlangıç ve bitişlerinde bulunur. Masallarda sıkça duyulan ifadeler arasında “Bir varmış bir yokmuş” veya “Evvel zaman içinde, kalbur saman içinde” yer alır. Tekerlemeler, kelime yinelemeleri, uyaklar ve olağanüstülükler gibi unsurlar üzerine inşa edilir.
Karagöz ve ortaoyun gibi geleneksel sahne sanatlarında muhabere şeklinde, çocuk oyunlarında ebe seçimi ya da çıkarmada sayışma olarak kullanılırlar. Bu tekrarlar, çocukların psikomotor becerilerini geliştirirken, aynı zamanda eğlenceli bir zaman geçirmelerini sağlar. Çocuk folkloru içinde tekerlemeler, düzgün konuşma alışkanlığı kazanmak ve eğlenceli vakit geçirmek amacıyla sıkça başvurulan bir unsurdur. Edebiyatımızda tekerlemelerin ilk örneklerine, Divanü Lügati’t Türk adlı eserde rastlamak mümkündür.
Tekerlemeler, yalnızca eğlencenin bir aracı değil, aynı zamanda kültürel bir mirasın da taşıyıcısıdır. Onlar, geçmişin sesini günümüze taşırken, nesilden nesile aktarılmayı sürdüren keyifli bir gelenektir.
Tekerlemelere Örnek
Örnek 1
Evvel zaman içinde
Kalbur saman içinde
Develer tellal iken
Pireler berber iken
Ben anamın beşiğini
Tıngır mıngır sallar iken
(…)
Örnek 2
Çocuklar vee öğrencilerle yapılacak güzel
konuşma çalışmalarında kullanılabilecek tekerleme örnekleri
Acaba sarımsaklasak da mı saklasak
samanı, sarımsaklamasak da mı gelir zamanı.
Al bu takatukaları takatukacıya
takatukalattırmaya götür, eğer takatukaları takatukacı takatukalatmazsa
takatukaları taktukacıya takatukalattırmadan getir.
Aliş’le Memiş mahkemeye gitmiş,
mahkemede mahkemeleşmişler mi mahkemeleşmemişler mi?
Bu kara kantar kırk kilo kara katran
tartar.
Bir berber birr berbere gel beraber
Berberistan’da birr berber dükkânı açalım demiş.
Bu kara kantar kırk kilo kara katran
tartar.
Bu çorbayı nanelemeli mi de yemeli,
nanelememeli mi de yemeli?
Bu mumcunun mumu umumumuzun mumudur.
Dal sarkar kartal kalkar, kartal kalkar
dal sarkar.
Dört deryanın deresini dört dergâhın
derbendine devrederlerse, dört deryadan dört dert dört dergâhtan dört dev
çıkar.
Sarımsaklamasak da gelirse zamanı, niye
sarımsaklayalım o zaman samanı.
Şu yoğurdu sarımsaklasak da mı saklasak,
sarımsaklamasak da mı saklasak?
Şemsi Paşa pasajında sesi büzüşesiceler.
İt iti itti, bit iti itti, it biti itti.
Bit gitti, it gitti. İtti, bitti, gitti.
Kartal kalkar dal sarkar, dal sarkar
kartal kalkar.
Sizin damda var beş boz başlı beş boz
ördek, bizim damda var beş boz başlı beş boz ördek. Sizin damdaki beş boz başlı
beş boz ördek; bizim damdaki beş boz başlı beş boz ördeğe: “Siz de bizim
gibi beş boz başlı beş boz ördeksiniz.” demiş.
Üç tas has hoş hoşaf.
Üstü üç taşlı taç saplı üç tunç tası
çaldıran mı çabuk çıldırır, yoksa iç içe yüz ton saç kaplı çanı kaldıran mı
çabuk çıldırır?
İndim dereye sarul seke teke çepiç tek
otlarlar. Dedim niçin sarul seke teke çepiç tek otlarsınız? Dedi bizim sorumuz
sopumuz torumuz topumuz sarul seke teke çepiç tek otlarlar.
Yorum gönder