Türkü Nedir? Türkü Çeşitleri ve Örnekleri

Türkü Nedir?

Türkü, kökeni “Türkî” kelimesine dayanan ve “Türk’e özgü” anlamını taşıyan bir terimdir. Türkü söylemek için kullanılan bir diğer ifade ise “türkü yakmak”tır. Temel olarak, bir türkü iki ana bölümden oluşur. Türkünün esas sözlerinin yer aldığı bölüm “bent”, her bentten sonra gelen ve bentleri birbirine bağlayan kısım ise “kavuştak” veya “bağlama” olarak adlandırılır. Hikmet Dizdaroğlu, bu türün ilk örneğini Öksüz Dede‘nin verdiğini belirtmektedir.

Türkü Türünün Özellikleri

Türkü, Halk Edebiyatı‘nın en yaygın nazım biçimlerinden birisidir. Kendine has bir üslubu vardır ve belirli bir ezgi eşliğinde seslendirilir. Genellikle anonim olan türküler yanında, yazarı bilinen eserler de mevcuttur. Aşk, güzellik, kahramanlık, doğa, gurbet ve sosyal olaylar, türkülerde sıkça işlenen temalardır. Halk arasında heyecan uyandıran pek çok olay da türkü yakma ilhamı sağlamıştır.

Türküler iki ana bölümden meydana gelir: Birinci bölüm “bent”, ikinci bölüm ise her bentin sonunda tekrar edilen nakarat kısmıdır. Bu kısım “kavuştak” veya “bağlama” olarak adlandırılır. Türküler genelde 7’li, 8’li (4+4) veya 11’li (4+4+3) hece ölçüleriyle yazılır ve söylenir. Türkülerin şekli ve içeriği, çevre ve zamana göre farklılık gösterir. Çocukların uyumasına yardımcı olan veya ağlamasını durduran açık ve sade bir dille yazılmış ve ezgiyle söylenilen türkülere “ninni” denir. Sözlü edebiyatımızın devamı niteliğindeki acıklı konuları işleyen ve belirli bir ezgiyle söylenen türküler ise “ağıt” olarak adlandırılır.

Genellikle dörder mısralı bentlerden oluşan türküler, bazıları koşma biçiminde yazılmıştır. Her bölgenin kendine özgü isimlendirmeleriyle anılan türküler, kafiye düzeni olarak genellikle “aaab, cccb, dddb” biçimindedir.

Türkülerin Sınıflandırılması

1. Yapılarına Göre Türküler
2. Temalarına Göre Türküler
3. Ezgilerine Göre Türküler

1. Yapılarına Göre Türküler

Türküler, bentleri bir, iki, üç veya dört dizeden oluşan biçimleriyle farklı yapı gösterir. Kavuştakların ve bentlerin dize sayıları değişebilir. Yapılarına göre Türküler, manilerin sıralanarak bir ezgiyle okunmasından oluşan mani, kıtalarından oluşan türküler ve dörtlüklerle kurulu türküler olmak üzere iki ana gruba ayrılabilir.

2. Temalarına Göre Türküler

Bu sınıflandırma ninniler, çocuk türküleri, doğa türküleri, aşk türküleri, kahramanlık ve askerlik türküleri, iş türküleri, tören türküleri, hapishane türküleri, taşlama, yergi, güldürücü türküler, karşılıklı türküler, ölüm türküleri, gurbet türküler ve oyun türküleri gibi çeşitli temaları içerir.

3. Ezgilerine Göre Türküler

• A. Usulü Türküler: Ölçüsü ve ritmi belli olan bu türküler, “kırık havalar” olarak da bilinir. Genellikle oyun havalarıdır. Halay, zeybek, horon, bar ve kaşık havaları bu kategoride yer alır. Usulü türküler, Konya’da oturak, Ege’de zeybek, Karadeniz kıyılarında horon olarak bilinir.
• B. Usulsüz Türküler: Uzun hava olarak adlandırılan bu türler, söylerken ana melodiye dokunmadan, şairin üslup ve ses özelliklerini dikkate alarak nağmeleri kısaltıp uzatabilmesine imkan tanır. Bu tür, divan, bozlak, ağıt, hoyrat, kayabaşı, koşma, Çukurova, Türkmani ve maya gibi çeşitleri içerir.

Sonuç

Türküler, Türk halkının duygularını, düşüncelerini ve hayatını ifade etmenin en etkili yollarından biridir. Bu eserler, hem kültürel mirasımızı yansıtır hem de geleceğe taşınmasına katkı sağlar. Her bir türkü, yaşanmışlıkları ve hisleri taşıyan, derin anlamlar barındıran birer hazinedir.

 

 

Türkü Türü ile İlgili Örnekler

Örnek 1

Çamlığı başında tüter birr tütün
Acı çekmeyenin yüreği bütün
Ziyamın atını pazara çekin
Gelen geçen Ziyam ölmüş desinler
Uzun olur gemilerin direği
Yanık olur anaların yüreği
Ne sen gelin oldun ne ben güveyi
Onun
için açık gider gözlerim

 

 

Örnek 2

HAVADA BULUT YOK

Havada bulut yok bu ne dumandır.
Mahlede ölüm yok bu ne figandır.
Adı Yemen’dir gülü çemendir.
Giden gelmiyor acep nedendir.
Burası Muş’tur yolu yokuştur.

 

Giden gelmiyor acep nedendir.
Kışlanın önünde redif sesi var.
Bakın çantasına acep nesi var.
Bir çift kundurayla birr de fesi var.

 

Adı Yemen’dir gülü çimendir.
Giden gelmiyor acep nedendir.
Burası Muş’tur yolu yokuştur.
Giden gelmiyor acep nedendir.

Örnek 3

Zeytinyağlı yiyemem aman,
Basma da fistan giyemem aman.
Senin gibi cahile,
Ben efendim diyemem aman.

Sevgili yârim nerelerde.