Tezkire Nedir? Yazarları ve Eserleri

Tezkire Nedir?

Tezkire, çeşitli meslek gruplarından öne çıkan bireylerin yaşamlarını ve başarılarını anlatan eserlere verilen isimdir. Bu terim, sözlük anlamında “anılan, bahsedilen” demektir. Tezkirelerde, kişilerin hayat hikayeleri objektif ya da subjektif bir biçimde ele alınarak sunulmaktadır. İran edebiyatının bir ürünü olarak ortaya çıkan bu tür, aynı zamanda bir edebiyat antolojisi işlevi de görmektedir. Tezkireler, dönemin şairlerinin ve yazarlarının unutulmaktan kurtulmasına yardımcı olmuştur.

Tezkire Türleri

Tezkireler, farklı adlarla anılmaktadır. Şairlerin tanıtıldığı tezkirelere genellikle “şuara tezkiresi” veya “tezkiretü’ş şuara” denirken, evliya ve dini kişiliklerin hayatlarını ele alan tezkireler “tezkiretü’l evliya” adıyla anılmaktadır.

Yapı ve İçerik

Tezkireler, genellikle isimler veya mahlaslar sırasına göre alfabetik olarak düzenlenmektedir. İçerisinde, kişilerin yaşam öykülerine kısaca yer verilmekte, resmi görevleri belirtilmekte ve önemli eserlerinden örnekler sunulmaktadır. Bu özellikleri sayesinde tezkireler, aynı zamanda birer edebi eleştiri metni olarak da değerlendirilir.

Dönemin Yansıması

Tezkireler, yazıldıkları dönemlerin edebi ve kültürel ürünlerini de yansıtır. Bu eserler, günümüz araştırmacıları için değerli belgeler ve kaynaklar sunmaktadır.

Batı Edebiyatındaki Karşılığı

Batı edebiyatında tezkire türünün karşılığı olarak “biyografi” terimi kullanılmaktadır. Türk edebiyatında ise, ilk tezkire örneği olarak Ali Şir Nevai’nin “Mecalisü’n Nefais” eseri gösterilmektedir. Tezkire yazım geleneği bu eserle başlamış ve Anadolu’da ilk örneği olarak “Heşt Behişt” (Sehi Bey Tezkiresi) kabul edilmiştir.

Türk Edebiyatındaki Başlıca Tezkire Örnekleri

• Ali Şir Nevayî: Mecalisü’n-Nefâis
• Sehi Bey: Heşt Behişt
• Latifî: Latifî Tezkiresi
• Ahdî: Gülşen-i Şuara
• Âşık Çelebi: Meşa’irü’ş-Şuara
• Hasan Çelebi: Kınalızade Tezkiresi
• Beyanî: Beyanî Tezkiresi
• Riyazî: Riyazü’ş-Şuara
• Rıza: Rıza Tezkiresi
• Yümnî: Yümnî Tezkiresi
• Asım: Zeyl-i Zübdetü’l-Eş’a
• Güftî: Teşrifatü’ş-Şuara
• Mücîb: Mücîb Tezkiresi
• Safayi: Safayi Tezkiresi
• Salim: Salim Tezkiresi
• Ramiz: Adab-ı Zürefa
• Tevfik: Mecmu’atü’t-Teracim
• Fatin: Hatimetü’l-Eş’ar

Tezkireler, sadece bireylerin hayatlarını anlatmakla kalmayıp, aynı zamanda bir dönemin kültürel ve sanatsal zenginliğini de gözler önüne sermektedir. Bu eserler, geçmişin önemli şahsiyetlerine ışık tutarak edebiyatımızın derinliklerini keşfetmemizi sağlamaktadır.