Akis (Yansıma) Nedir? Akis (Yansıma) Sanatı Örnekleri

Akis (Yansıma) Sanatı Nedir?

Akis, kelime anlamı itibariyle “geri dönüş” veya “yansıma” demektir. Bu sanat, bir cümle veya dizedeki kelimelerin yerlerini ters çevirerek oluşturulur ve akis sanatı ya da yansıma sanatı olarak adlandırılır. Ayrıca, bu sanat türüne “Aks ü tebdil” veya “tard ü aks” adı da verilir. Günümüzde en çok reklam metinlerinde kendini gösterse de şiir ve edebiyatta da oldukça yaygın bir şekilde kullanılmıştır.

Akis sanatı, yalnızca kelimelerin yer değiştirilmesiyle oluşturulmaz; aynı zamanda cümlenin ya da dizenin ters çevrildiğinde de bir anlam taşıması önemlidir. Akis yapılırken tekrarlanan kelimeler ya bir söz grubu ya da anlamlı bir ifade olmalıdır.

Akis Sanatının Türleri

Bu sanatın, kelimelerin diziliş biçimine bağlı olarak iki ana türü vardır:

1. Tam Akis (Aks-i Tam)

Tam akis, bir cümle ya da dizenin iki anlamlı parçasının, kelime dizilimi değiştirilerek tersine çevrilmesiyle oluşturulur. Burada ekleme ya da çıkarma yapılmadan, dizeler bir bütün olarak yer değiştirir. Tam akis sanatında, kelimeler olduğu gibi kullanılır; herhangi bir eksiltme veya ilave yapılmaz.

Örnek:

“Dîdem ruhunu gözler / gözler ruhunu dîdem”

(Nazîm)

Açıklama: Bu dizelerde her iki bölümün aynı sözcükleri ters çevrilerek tekrar kullanıldığı görülmektedir. Dize, kelimelerin yerleri değiştirilmiş bir şekliyle yeniden anlam kazanmıştır.

2. Noksan Akis (Aks-i Nâkıs)

Noksan akis ise kelime sırasının değiştirilmesiyle oluşan bir yansıma sanatıdır, ancak burada eklemeler ya da çıkarmalar yapılabilir. Bu tür akiste, kelimelerin sıralamaları değiştirilirken metnin bütünlüğü korunur, ama belirli eklemeler ya da eksiltmeler yapılır.

Örnek:

“Cihânda âdem olan bî-gam olmaz
Anunçün bî-gam olan âdem olmaz”

(Necâtî)

Açıklama: Bu dizelerde kelime sıraları değişmiş ve eklemeler yapılarak anlamın korunması sağlanmıştır. Böylece noksan akis sanatına güzel bir örnek oluşturulmuştur.

---

Akis (Yansıma) Sanatına Örnekler

Örnek 1

“Her an bir yeni su vardı
Her yeni suda bir an”

(Özdemir Asaf)

Örnek 2

“Eskiden vardım ben, şimdi hiçim ben
Şimdi bir hiçim ben, eskiden vardım”

(Lütfi Bey)

Örnek 3

“Gamzen ciğerim deldi / deldi ciğerim gamzen,
Bilmem nic’olur halım / Halim nic’olur bilmem.”

(Nazîm)

Örnek 4

“Kabz u bastı bu yolun der-pey olur birbirine
Her düzün bir yokuşu her yokuşun bir düzü var”

(Pertev Paşa)

Örnek 5

“Gülşen bülbüle doymaz / doymaz gülşene bülbül
Gülşene bu yakışır / bu yakışır gülşene”

Örnek 6

“Islahum eylemem te’emmül
Kim gül tiken olmaz u tiken gül”

(Fuzulî)

Örnek 7

“Bizler mi vakti hoşça geçirmekteyiz bugün?
Şüphem budur: Vakit mi geçirmektedir bizi?”

(Yahya Kemal Beyatlı)

Örnek 8

“Utandım ağlayarak, ağladım utanmayarak”

(Mehmet Akif Ersoy)

Örnek 9

“Fikrim tebeddül eylemez âlem tebeddül eylese
Âlem tebeddül eylese fikrim tebeddül eylemez”

(Muallim Naci)

Örnek 10

“Mecaz oldu hakikat, hakikat oldu mecaz”

(Sadullah Paşa)

Örnek 11

“Gelse der-gâhına ikrâm görürler küremâ
Kürema dergahına gelse görürler ikrâm”

(Ziya Paşa)

Not: Yukarıdaki tüm örneklerde, kelimeler ters çevrilmiş ve yer değiştirilerek tekrar edilmiş, böylece akis (yansıma) sanatı uygulanmıştır.