Bitişik ve Ayrı Yazılan Birleşik Kelimeler ve Örnekleri

A. Bitişik Yazılan Birleşik Kelimeler

Birleşik kelimeler, iki ya da daha fazla kelimenin bir araya gelerek anlamca bütünleşip tek bir kavramı ifade etmesi sonucu oluşur. Bu tür kelimeler, belirli kurallara göre yazılır ve anlam birliği oluşturur. Bitişik yazılan birleşik kelimeler, çeşitli gruplara ayrılır:

1. Ses Düşmesi Geçiren Birleşik Kelimeler

Ses düşmesine uğrayan birleşik kelimeler her zaman bitişik yazılır.

Örnekler:

• Sedef + taşı → sedeftaşı
• Ay + gözlük → aygözlüğü
• Gölge + adam → gölgeadam
• Tahtakale + yol → tahtakaleyolu
• Yatak + odası → yatakodası

2. Arapça Kökenli Kelimeler ve Yardımcı Fiillerle Kurulan Birleşik Kelimeler

Arapçadan dilimize geçmiş bazı kelimeler, yardımcı fiillerle birleştiğinde ikinci hecedeki ünlüler düşer ve bu birleşik kelimeler bitişik yazılır.

Örnekler:

• Emir + vermek → emretmek
• Hüküm + vermektir → hükmetmek
• Zikir + etmek → zikretmek
• Küfür + etmek → küfretmek

3. Çift Sesli Harfler Oluşan Birleşik Fiiller

Bazı kelimeler “etmek, olmak” gibi yardımcı fiillerle birleştiğinde sondaki sesler çiftleşir. Bu tür birleşik fiiller de bitişik yazılır.

Örnekler:

• Affetmek → affetmek
• Reddetmek → reddetmek
• Zannetmek → zannetmek
• Zemmetmek → zemmetmek

4. Vurgusu Son Hecede Olan Birleşik Kelimeler

Son hecesinde vurgulanmış birleşik kelimeler bitişik yazılır.

Örnekler:

• Sarsılmaz → sarsılmaz
• Büyüleyici → büyüleyici
• Üzümbağı → üzümbağı

5. Benzetme Yoluyla Anlam Değişikliğine Uğrayan Birleşik Kelimeler

Benzetme yoluyla anlam değişikliği geçiren birleşik kelimeler bitişik yazılır.

Örnekler:

• Sarı + kanat (balık) → sarıkanat
• Yeşil + göz (lamba) → yeşilgöz
• Kızıl + baş (ördek) → kızılbaş

6. Kuralı Birleşik Fiiller

Yeterlilik, sürerlik, yaklaşma ve tezlik fiilleri bitişik yazılır.

Örnekler:

• Görüşebilmek → görüşebilmek
• Yağmur + yağmak → yağmuryağmak
• Koşabilmek → koşabilmek

7. Kalıplaşmış Eklerle Kurulan Birleşik Kelimeler

“-di /-du / -dü, -tı / -ti / -tu / -tü” ekleriyle oluşturulan kalıplaşmış birleşik kelimeler bitişik yazılır.

Örnekler:

• Yatakhane → yatakhane
• Akşamüstü → akşamüstü

8. Her İki Ögesi de Ek Almış Birleşik Kelimeler

Her iki ögesi de ek almış ve kalıplaşmış olan birleşik kelimeler bitişik yazılır.

Örnekler:

• Günlük + yazar → günlükyazar
• Savaş + kılavuzu → savaşkılavuzu

9. Renklerle Oluşan Birleşik Kelimeler

Hayvan, bitki, organ veya çeşitli nesne adlarıyla kurulan ve içinde renk adları geçmeyen birleşik kelimeler bitişik yazılır.

Örnekler:

• Beyaz + kedi → beyazkedi
• Koyu + yeşil (bitki) → koyuyeşil

10. Bitki ve Hayvan İsimleriyle Renk Adlarıyla Oluşan Birleşik Kelimeler

Bitki, hayvan veya hastalık türlerinden biriyle renk adları birleştiğinde bitişik yazılır.

Örnekler:

• Yeşil + çam → yeşilçam
• Sarı + balık → sarıkavak

11. Somut Yer Belirtmeyen Sözlerle Kurulan Birleşik Kelimeler

Somut olarak yer bildirmeyen “üst”, “alt” ve “üzeri” sözleriyle kurulan birleşik kelimeler bitişik yazılır.

Örnekler:

• Gölge + altı → gölgealtı
• Ayak + üstü → ayaküstü

12. Kişi Adlarından Oluşan Birleşik Kelimeler

İki ya da daha fazla kelimeden oluşan kişi adları, soyadları ve lâkaplar bitişik yazılır.

Örnekler:

• Mehmet + Ali → MehmetAli
• Selahattin + Eyyubi → SelahattinEyyubi

13. Türkçe Yer Adları

Türkçe yer adları bitişik yazılır.

Örnekler:

• Diyarbakır → Diyarbakır
• Bolu + dağ → Boludağ

14. Şahıs Adları ve Unvanlardan Oluşan Yer Adları

Şahıs adlarından oluşan mahalle, meydan, köy vb. yer adlarında unvan grubu bitişik yazılır.

Örnekler:

• Ali + baba (mahalle) → Ali Baba Mahallesi
• İsmail + ağa (köy) → İsmail Ağa Köyü

15. Ara Yönleri Belirten Birleşik Kelimeler

Kuzeydoğu, güneybatı gibi ara yönleri belirten kelimeler bitişik yazılır.

Örnekler:

• Güney + doğu → güneydoğu
• Kuzey + batı → kuzeybatı

16. “Baş” ile Oluşan Sıfat Tamlamaları

“Baş” sözüyle oluşturulan sıfat tamlamaları bitişik yazılır.

Örnekler:

• Baş + kan → başkan
• Baş + öğretmen → başöğretmen

17. Bir Topluluğun Yöneticisi Anlamında “Başı”

Bir topluluğun yöneticisi anlamındaki “başı” ile oluşturulan belirtisiz isim tamlamaları bitişik yazılır.

Örnekler:

• Çeri + başı → çeribaşı
• Usta + başı → ustabaşı

18. “Ağa, Bey, Efendi, Hanım, Nine” ile Kurulan Birleşik Kelimeler

Bu kelimelerle kurulan birleşik kelimeler bitişik yazılır.

Örnekler:

• Bey + efendi → beyefendi
• Hanım + efendi → hanımefendi

19. Gelenekleşmiş Birleşik Kelimeler ve Deyimler

Gelenekleşmiş ve yaygınlaşmış kelimeler bitişik yazılır.

Örnekler:

• Deniz + altı → denizaltı
• Halk + oyunu → halkoyunu

20. Belgisiz Sıfat ve Zamirlerin Bitişik Yazıldığı Durumlar

Belgisiz sıfat ve zamirlerden bazıları dilimizde uzun yıllar boyunca bitişik yazılma alışkanlığı kazanmıştır. Bu durum, bu kelimelerin anlamlarının kalıplaşmış bir biçimde kullanılmasından kaynaklanmaktadır.

Örnekler:

• Biraz: Belirsizlik ifade eden ve miktar belirten sıfat. Örneğin: “Biraz zaman alabilir.”
• Birkaç: Sayı belirsizliği ifade eden sıfat. Örneğin: “Birkaç önerim var.”
• Birçok: Çok sayıda anlamında kullanılan bir sıfat. Örneğin: “Birçok arkadaşım var.”
• Hiçbir: Olumsuzluk ifade eden bir sıfat. Örneğin: “Hiçbir sorun yaşamadık.”
• Herhangi: Belirsizlik belirten bir zamir. Örneğin: “Herhangi bir bilgiye sahip değilim.”

21. “Hane, Name, Zade, Zede” İle Oluşan Birleşik Kelimeler

Bu kelimeler, Farsça kökenli olarak dilimize geçmiş ve birleşik halde yazılmaları gelenekselleşmiştir.

Örnekler:

• Çayhane: Çay içilen yer. Örneğin: “Çayhane çok kalabalıktı.”
• Dershane: Eğitim verilen yer. Örneğin: “Dershane yeni açıldı.”
• Eczahane: Eski dilde kullanılan eczane anlamında. Örneğin: “Eczahane ilaç tedariği yapıyor.”
• Hastahane: Eski terimle hastane. Örneğin: “Hastahane binası oldukça büyüktü.”
• Kahvehane: Kahve içilen yer. Örneğin: “Kahvehane saatler geçtikçe daha hareketli hale geldi.”
• Postahane: Posta işleri yapılan yer. Örneğin: “Postahane öğle tatiline girmişti.”
• Yatakhane: Yatakların bulunduğu yer. Örneğin: “Yatakhane oldukça düzenliydi.”
• Yemekhane: Yemeklerin yenildiği yer. Örneğin: “Yemekhane yemekleri lezzetliydi.”
• Beyanname: Resmi belge. Örneğin: “Beyannameyi doldurmayı unutma.”
• Amcazade: Amcanın oğlu. Örneğin: “Amcazadesiyle sık sık görüşüyor.”
• Depremzede: Depremden zarar gören kişi. Örneğin: “Depremzedelere yardım gönderildi.”

22. “Ev” Kelimesiyle Kurulan Birleşik Kelimeler

“Ev” kelimesiyle yapılan birleşmeler, dilimizde bitişik olarak yazılmaktadır.

Örnekler:

• Aşevi: Yemek dağıtım yeridir. Örneğin: “Aşevi ihtiyaç sahiplerine yardım etti.”
• Bakımevi: Yaşlı veya hasta bakımı yapılan yer. Örneğin: “Bakımevi personeli oldukça ilgiliydi.”
• Basımevi: Yayın ve baskı işlerinin yapıldığı yer. Örneğin: “Basımevi kitapların basımını gerçekleştirdi.”
• Doğumevi: Doğum yapılan yer. Örneğin: “Doğumevi yeni doğumlar için hazırlandı.”
• Gözlemevi: Gökyüzü gözlemleri yapılan yer. Örneğin: “Gözlemevi astronomi meraklıları için açıldı.”
• Huzurevi: Yaşlıların barındığı yer. Örneğin: “Huzurevi sakinleri çeşitli etkinlikler yapıyor.”
• Orduevi: Askeri personelin dinlenme yeri. Örneğin: “Orduevi personel için önemli bir mekandır.”
• Polisevi: Polis memurlarının dinlenme ve yemek yediği yer. Örneğin: “Polisevi şehrin çeşitli bölgelerinde bulunmaktadır.”
• Öğretmenevi: Öğretmenlerin dinlenme yeri. Örneğin: “Öğretmenevi tatil için uygun bir yerdi.”
• Yayınevi: Kitap basımı ve yayımlanması yapılan yer. Örneğin: “Yayınevi yeni kitap projeleri üzerinde çalışıyor.”

Uyarı: “Dershane, eczahane, hastahane, pastahane, postahane” gibi kelimelerde, “hane” kelimesindeki “h”nin yazılması gerekmektedir.

23. “Perver” ve “Perest” İle Oluşan Birleşik Kelimeler

Farsça kökenli bu kelimeler, bitişik olarak yazılmakta ve belirli bir anlamı ifade etmektedir.

Örnekler:

• Misafirperver: Misafirleri iyi ağırlayan kişi. Örneğin: “Misafirperverliği ile tanınır.”
• Vatanperver: Vatanını seven kişi. Örneğin: “Vatanperver bir insan olarak tanımlanır.”
• Ateşperest: Ateş tapıcısı veya ateşe tapan kişi. Örneğin: “Ateşperest gelenekleri hakkında bilgi verdi.”

24. Farsça Kurala Göre Oluşan İsim ve Sıfat Tamlamaları

Farsça kökenli bu tür birleşik kelimeler, bitişik olarak yazılmakta ve anlam bütünlüğü sağlamaktadır.

Örnekler:

• Dârıdünya: Dünya malı. Örneğin: “Dârıdünya dediğimiz şeyler geçici.”
• Ehlibeyt: Peygamber ailesi. Örneğin: “Ehlibeyt, İslam kültüründe özel bir yere sahiptir.”
• Ehvenişer: İnsanlardan daha az kötü olanı. Örneğin: “Ehvenişer bir tercih yapmamız gerekebilir.”
• Gayrimenkul: Taşınmaz mal. Örneğin: “Gayrimenkul yatırımları hakkında bilgi topluyor.”
• Gayrimeşru: Yasal olmayan. Örneğin: “Gayrimeşru faaliyetlerden kaçınılmalıdır.”
• Gayrimüslim: Müslüman olmayan kişi. Örneğin: “Gayrimüslim topluluklar hakkında bilgi edinmek önemli.”
• Gayrisafi: Brüt, saf olmayan. Örneğin: “Gayrisafi milli hasıla hesaplamaları yapıldı.”
• Hüsnühat: Güzel yazı. Örneğin: “Hüsnühat kurslarına katıldım.”
• Suiistimal: Kötüye kullanım. Örneğin: “Suiistimal vakaları sıkça yaşanabiliyor.”

25. Arapça Kurala Göre Oluşan Tamlamalar ve Kalıplaşmış İbareler

Arapça kökenli tamlamalar ve kalıplaşmış ifadeler, dilimizde bitişik yazılmaktadır.

Örnekler:

• Şeyhülislâm: Dinî yüksek makam. Örneğin: “Şeyhülislâm olarak atanmış bir kişi.”
• Tahtelbahir: Deniz kıyısında. Örneğin: “Tahtelbahir bölgelerde yerleşim var.”
• Aleykümselâm: Bir selamlaşma ifadesi. Örneğin: “Aleykümselâm cevabını verdim.”
• İnşallah: Allah’ın izniyle. Örneğin: “İnşallah bu iş yolunda gider.”

26. Kanunda Bitişik Geçen veya Tescil Ettirilmiş Kuruluş Adları

Resmi adlandırmalarda bitişik yazılması gereken kuruluş adları, tescil edilmiş biçimleriyle kullanılır.

Örnekler:

• İçişleri: İçişleri Bakanlığı. Örneğin: “İçişleri Bakanlığı yeni düzenlemeler getirdi.”
• Dışişleri: Dışişleri Bakanlığı. Örneğin: “Dışişleri Bakanlığı dış ilişkilerden sorumludur.”
• Genelkurmay: Türk Silahlı Kuvvetleri’nin üst kademe. Örneğin: “Genelkurmay Başkanlığı önemli açıklamalar yaptı.”
• Yükseköğretim Kurulu: Üniversitelerle ilgili üst kurul. Örneğin: “Yükseköğretim Kurulu yeni yönergeler yayımladı.”
• Açıköğretim Fakültesi: Açıköğretim eğitimi veren fakülte. Örneğin: “Açıköğretim Fakültesi online dersler

27. “Oto,” “Tele,” ve “Matik” Eklentileriyle Kurulan Birleşik Kelimeler

Bu eklentilerle kurulan kelimeler, yazılışları itibariyle bitişik yazılır. İşte bu kurala uygun örnekler:

• Otomobil (Örnek: “Otomobilim garajda duruyor.”)
• Otokritik (Örnek: “Yazarın son kitabı bir otokritik çalışması.”)
• Telekız (Örnek: “Telekız, televizyon programında konuştu.”)
• Bankamatik (Örnek: “Bankamatikten para çekmek için sıraya girdik.”)

Ayrı Yazılan Birleşik Kelimeler

1. Yardımcı Fiillerle Oluşan Birleşik Fiiller

“Etmek,” “edilmek,” “eylemek,” “olmak,” ve “olunmak” yardımcı fiilleriyle yapılan birleşmeler, eğer ilk kelimede ses düşmesi ya da türeme yoksa ayrı yazılır. İşte örnekler:

• Kapatmak (Örnek: “Kapıyı kapatmayı unutma.”)
• Gösterilmek (Örnek: “Belgenin nasıl gösterileceği açıkça belirtildi.”)
• Katılmak (Örnek: “Toplantıya katılmak zorundayım.”)
• Var olmak (Örnek: “Bu kadar uzun süre var olmak zor.”)

2. Anlam Değişikliği Olmayan Birleşik Kelimeler

Birleşme sırasında kelimelerden herhangi biri ya da ikinci kelime anlam değişikliğine uğramıyorsa, bu tür birleşik kelimeler ayrı yazılır. İşte bazı örnekler:

• Kedi balığı (Örnek: “Kedi balığı akvaryumda yüzüyor.”)
• Yatak odası (Örnek: “Yatak odası çok konforlu.”)
• Şeker hastalığı (Örnek: “Şeker hastalığı hakkında daha fazla bilgi edinmeliyiz.”)
• Taş ocağı (Örnek: “Yeni bir taş ocağı açıldı.”)
• Çiçeklik (Örnek: “Bahçede güzel bir çiçeklik var.”)
• Buzdolabı (Örnek: “Yeni bir buzdolabı aldık.”)

Not: Yol ve ulaşım ile ilgili olan birleşik kelimeler genellikle ayrı yazılır.

• Karayolu (Örnek: “Karayolu kazalarına dikkat edilmelidir.”)
• Deniz yolu (Örnek: “Deniz yoluyla seyahat etmek istiyorum.”)
• Hava yolu (Örnek: “Hava yoluyla uçak biletimizi aldık.”)

Bilim ve bilgi kelimeleriyle kurulan birleşik kelimeler de ayrı yazılır:

• Dil bilimi (Örnek: “Dil bilimi üzerine çalışmak ilginç.”)
• Bilgi teknolojileri (Örnek: “Bilgi teknolojileri hızla gelişiyor.”)

3. Sıfat-Fiil Ekleriyle Oluşan Birleşik Kelimeler

Sıfat-fiil ekleri olan “-r,” “-ar,” “-er,” “-maz,” “-mez,” “-an,” ve “-en” ile yapılan sıfat tamlamaları ayrı yazılır:

• Güler yüz (Örnek: “Güler yüzlü biri olmalısın.”)
• Çalar saat (Örnek: “Çalar saati kurmayı unutma.”)
• Yazar kasa (Örnek: “Yazar kasa düzeltilmeli.”)

4. Kişi Adlarından Oluşan Yer ve Kuruluş İsimleri

Şahıs adlarıyla oluşturulan yer isimleri ve kuruluş adları, unvanlardan hariç olarak ayrı yazılır:

• Atatürk Bulvarı (Örnek: “Atatürk Bulvarı’nda alışveriş yaptık.”)
• Kızılkaya Köyü (Örnek: “Kızılkaya Köyü’ne gezmeye gittik.”)

5. “Dış,” “İç,” ve “Sıra” Sözleriyle Oluşan Birleşik Kelimeler

Bu tür kelimeler ayrı yazılır:

• Çağ dışı (Örnek: “Bu fikir çağ dışı kalmış.”)
• Yasa dışı (Örnek: “Yasa dışı aktivitelerden kaçınmalısın.”)
• Hafta içi (Örnek: “Hafta içi çalışıyoruz.”)

6. Somut Yer Belirten “Alt” ve “Üst” Sözleriyle Oluşan Birleşik Kelimeler

Somut yer belirten bu kelimeler de ayrı yazılır:

• Yer altı (Örnek: “Yer altı su kaynaklarını araştırıyoruz.”)
• Tepe üstü (Örnek: “Tepe üstü manzarası harikaydı.”)

7. Çeşitli Sıfatlarla Başlayan Birleşik Terimler

“Alt,” “üst,” “ana,” “ön,” “art,” “arka,” “yan,” “karşı,” “iç,” “dış,” “orta,” “büyük,” “küçük,” “sağ,” “sol,” “peşin,” “bir,” “iki,” “tek,” “çok,” “çift” gibi sıfatlarla oluşturulan terimler ayrı yazılır:

• Alt yazı (Örnek: “Filmdeki alt yazılar oldukça faydalı.”)
• Ana dil (Örnek: “Ana dilini öğrenmek önemlidir.”)
• Ön söz (Örnek: “Kitabın ön sözünü dikkatlice okudum.”)