Birleşik sözcükler, iki veya daha fazla kelimenin anlamca bir bütünlük oluşturarak tek bir kavramı ifade eden kalıplaşmış bir yapıdır. Bu tür kelimeler, çeşitli dilbilgisel yapılar ve anlam ilişkileri aracılığıyla birleşir. Belirtisiz isim tamlamaları, sıfat tamlamaları, birleşik fiiller, ikilemeler, kısaltma grupları ve kalıplaşmış çekim fiilleri gibi çeşitli ifade biçimleri birleşik kelimeleri oluşturur.
Örnekler:
Çamfıstığı (belirtisiz isim tamlaması)
Karaciğer (sıfat tamlaması)
Kısmi (bir isim ve bir sıfat)
Gökdelen (bir isim ve bir fiilimsi)
Yüzdeyüz (iki sıfat)
Kapıpencere (iki çekimli fiil)
Kışkış (ikileme)
Yazmak (iki fiil)
Birleşik kelimeler, yazılış biçimlerine göre bitişik veya ayrı yazılabilir. Aşağıda, bitişik yazılan birleşik kelimelerle ilgili kurallar açıklanmıştır:
Ses Düşmesine Uğrayan Birleşik Kelimeler: Ses değişikliklerine uğrayan kelimeler bitişik yazılır.
Örnekler:
Kaynana (kayın + ana)
Kaynata (kayın + ata)
Kahvaltı (kahve + altı)
Pazartesi (pazar + ertesi)
Güllaç (güllü + aş)
Sütlaç (sütlü + aş)
Niçin (ne + için)
Nasıl (ne + asıl)
Arapça Kökenli Kelimelerin Birleşimi: Arapça kökenli bazı kelimeler, yardımcı fiillerle birleştiğinde ses değişiklikleri gösterir ve bu kelimeler bitişik yazılır.
Örnekler:
Azletmek (azil + etmek)
Devretmek (devir + etmek)
Kaybolmak (kayıp + olmak)
Nakletmek (nakil + etmek)
Sabretmek (sabır + etmek)
Zikretmek (zikir + etmek)
Bu kelimeler, ünlüyle başlayan bir yardımcı fiil almadığında köken biçiminde kalır (örneğin: azil, emir, hüküm).
Arapça Kökenli Ses Çiftleşmeleri: Arapçadan gelen bazı kelimeler, “etmek” ve benzeri fiillerle birleştiğinde ses değişiklikleri yaşar ve bitişik yazılır.
Örnekler:
Affetmek (af + etmek)
Hissetmek (his + etmek)
Reddetmek (ret + etmek)
Zannetmek (zan + etmek)
Zemmetmek (zem + etmek)
Bu kelimeler yalnızca yardımcı fiil ile kalıplaşmış birleşik kelimeler olarak bitişik yazılır.
Vurgusu Son Heceye Kaymış Birleşik Kelimeler: Son hecesi vurgulanan kelimeler bitişik yazılır.
Örnekler:
Açıkgöz
Anaerkil
Babayiğit
Düztaban
Paragöz
Pisboğaz
Benzetme Yoluyla Anlam Değişmiş Birleşik Kelimeler: Anlam değişikliğine uğrayan kelimeler bitişik yazılır.
Örnekler:
Aslanağzı (bitki)
Kazayağı (bitki)
Kuşburnu (bitki)
Kızılkanat (balık)
Yeşilbaş (ördek)
Kedigözü (lamba)
Balıksırtı (desen)
Kazkanadı (oyun)
Kalıplaşmış Birleşik Fiiller: Yeterlilik, sürerlik, yaklaşma ve tezlik bildiren fiiller bitişik yazılır.
Örnekler:
Yapabilmek
Yazadurmak
Düşeyazmak
Öleyazmak
Açıvermek
Kalıplaşmış Eklerle Oluşan Birleşik Kelimeler: “-di / -du / -dü, -tı / -ti / -tu / -tü” ekleriyle kurulan kelimeler bitişik yazılır.
Örnekler:
Gecekondu
Gündöndü
İmambayıldı
Serdengeçti
Her İki Ögesi Ek Almış Birleşik Kelimeler: Her iki ögesi de ek almış kalıplaşmış kelimeler bitişik yazılır.
Örnekler:
Dedikodu
Biçerdöver
Konargöçer
Okuryazar
Renk Adlarıyla Oluşan Birleşik Kelimeler: Renk adlarıyla oluşturulan kelimeler bitişik yazılır.
Örnekler:
Fildişi
Gülkurusu
Kazayağı
Vişneçürüğü
Yavruağzı
Eğer renk adlarından sonra “renk” kelimesi eklenirse, bu ifade ayrı yazılır (örneğin: Fildişi rengi).
Renk Adlarıyla Bitki, Hayvan veya Hastalık Türleri: Renk adlarıyla bitki, hayvan veya hastalık türleri oluşturulduğunda bitişik yazılır.
Örnekler:
Akkavak
Kızılağaç
Sarıçiçek
Akbalık
Maviküf
Somut Yer Belirtmeyen “Üst”, “Alt” ve “Üzeri”: Bu kelimelerin sonuna eklenen ifadeler bitişik yazılır.
Örnekler:
Akşamüstü
Akşamüzeri
Ayaküstü
Ayaküzeri
Gerçeküstü
Olağanüstü
Suçüstü
Yüzüstü
Ayakaltı
Bilinçaltı
Kişi Adlarıyla Oluşmuş Birleşik İsimler: İki veya daha fazla kelimenin birleşimiyle oluşmuş kişi adları, soyadları ve lakaplar bitişik yazılır.
Örnekler:
Alper
Aydoğdu
Birol
Gülnihal
Tanpınar
Türkçe Yer Adları: İki veya daha fazla kelimeden oluşan yer adları bitişik yazılır.
Örnekler:
Çanakkale
Gümüşhane
Acıpayam
Şehir, kent, köy, mahalle vb. adlarında, birinci kelime tek başına yer adını ifade etmiyorsa bu tür yer adları bitişik yazılır.
Örnekler:
Akşehir
Eskişehir
Suşehri
Batıkent
Sarıyer
Uludağ
Kocatepe
Akdeniz
Acıgöl
Kızılırmak
Şahıs Adları ve Unvanlarıyla Oluşan Yer Adları: Şahıs adları ve unvanlardan oluşan mahalle, meydan, köy vb. yer adları bitişik yazılır.
Örnekler:
Bayrampaşa
Kemalpaşa (ilçesi)
Necatibey (Caddesi)
Ara Yönleri Belirten Kelimeler: Ara yönleri belirten kelimeler bitişik yazılır.
Örnekler:
Güneybatı
Güneydoğu
Kuzeybatı
Kuzeydoğu
“Baş” Sözüyle Oluşturulan Sıfat Tamlamaları: “Baş” kelimesiyle oluşturulan sıfat tamlamaları bitişik yazılır.
Örnekler:
Başbakan
Başçavuş
Başeser
Başhekim
Başkarakter
Başkent
Başkomutan
Başöğretmen
Başrol
Başsavcı
Başşehir
Topluluğun Yöneticisi Anlamındaki “Başı”yla Oluşan Tamlamalar: Toplulukların yöneticisi anlamında “başı” ile oluşturulan tamlamalar bitişik yazılır.
Örnekler:
Çeribaşı
Elebaşı
Mehterbaşı
Ustabaşı
“Ağa, Bey, Efendi, Hanım, Nine” Sözcükleriyle Kurulan Birleşik Kelimeler: “Ağa”, “bey”, “efendi”, “hanım” ve “nine” ile kurulan birleşik kelimeler bitişik yazılır.
Örnekler:
Beyefendi
Hanımefendi
Hacıağa
Kadınnine
Gelenekleşmiş Kelime ve Deyimler: Belirli deyimler ve kelimeler gelenekleşmiş biçimde bitişik yazılır.
Örnekler:
Akaryakıt
Akciğer
Akyuvar
Alyuvar
Anamal
Anaokulu
Anapara
Anayasa
Atardamar
Atasözü
Ayçiçeği
Başıboş
Bilirkişi
Denizaltı
Dereotu
Gökyüzü
Gözyaşı
Halkoyu
İçgüdü
İkizkenar
İlkbahar
İlkokul
İlköğrenim
İlköğretim
İpucu
Kabataslak
Kamuoyu
Karaciğer
Karekök
Kartopu
Kenarortay
Kelaynak
Külhanbeyi
Önsezi
Tekdüze
Tereyağı
Tıpkıbasım
Toplardamar
Yarıyıl
Yerküre
Yeryüzü
Yılbaşı
Yüzyıl
Zeytinyağı
Belgisiz Sıfat ve Zamirlerin Birleşik Kullanımları: Bazı belgisiz sıfat ve zamirler geleneksel olarak bitişik yazılır.
Örnekler:
Biraz
Birkaç
Birçok
Hiçbir
Herhangi
“Hane, Name, Zade, Zede” ile Oluşan Birleşik Kelimeler: Bu eklerle oluşan kelimeler bitişik yazılır.
Örnekler:
Çayhane
Dershane
Eczahane
Hastahane
Kahvehane
Postahane
Yatakhane
Yemekhane
Beyanname
Amcazade
Depremzede
“Ev” ile Oluşan Birleşik Kelimeler: “Ev” kelimesiyle kurulan birleşik kelimeler bitişik yazılır.
Örnekler:
Aşevi
Bakımevi
Basımevi
Doğumevi
Gözlemevi
Huzurevi
Orduevi
Polisevi
Öğretmenevi
Yayınevi
“Perver” ve “Perest” ile Farsça Kurallarla Oluşan Kelimeler: Farsça kurallara göre oluşturulan kelimeler bitişik yazılır.
Örnekler:
Misafirperver
Vatanperver
Ateşperest
Farsça Kurallarla Oluşan İsim ve Sıfat Tamlamaları: Farsça kurallara göre oluşturulan isim ve sıfat tamlamaları ile diğer kalıplaşmış ifadeler bitişik yazılır.
Örnekler:
Dârıdünya
Ehlibeyt
Ehvenişer
Gayrimenkul
Gayrimeşru
Gayrimüslim
Gayrisafi
Hüsnühat
Suiistimal
Arapça Kurallarla Oluşan Tamlamalar: Arapça kurallara göre oluşturulan tamlamalar ve diğer kalıplaşmış ifadeler bitişik yazılır.
Örnekler:
Şeyhülislâm
Tahtelbahir
Aleykümselâm
İnşallah
Kanunlarda Bitişik Geçen Kuruluş Adları: Kanunda bitişik geçen veya bitişik olarak tescil ettirilmiş kuruluş adları bitişik yazılır.
Örnekler:
İçişleri
Dışişleri
Genelkurmay
Yükseköğretim Kurulu
Açıköğretim Fakültesi
“Oto, Tele, Matik” ile Oluşan Alıntılar: Bu ögelerle kurulan kelimeler bitişik yazılır.
Web sitemizde size en iyi deneyimi sunabilmemiz için çerezleri kullanıyoruz. Bu siteyi kullanmaya devam ederseniz, bunu kabul ettiğinizi varsayarız.TamamHayırGizlilik politikası
