Hâl Ekleri Nedir? Örnekli Açıklamalar

Hâl Ekleri

Hâl ekleri, isimlere eklenerek çeşitli anlam ilişkileri kurar ve dört ana grupta incelenir. Her bir hâl eki, cümlede belirli bir rol oynar ve anlamı değiştirir.

A. Belirtme Hâl Eki (-ı, -i, -u, -ü)

Belirtme hâl eki, fiildeki iş, oluş veya hareketten etkilenen varlığı ifade eder. Bu eki alan sözcükler, cümlede “belirtili nesne” olarak görev yapar.

Örnekler:

• Okulu temizlediler. (Burada “okulu” belirtme hâl eki almış ve cümlede belirtili nesne olarak yer almıştır.)
• Kitabı bir günde bitirdi. (Burada “kitabı” belirli bir nesne olarak kullanılmıştır.)
• Dünyayı verseler, bana onu vermem. (Bu örnekte “dünyayı” belirtme hâl eki almıştır.)

Not: Belirtme hâl eki olan “-ı, -i, -u, -ü” sesleri, isim tamlaması oluşturmadan kullanılır. Eğer bu ekler “onun” gibi bir zamirin başına eklenerek anlamlı bir tamlama oluşturulabiliyorsa, bu ekler iyelik eki olarak kabul edilir. Aksi durumda belirtme hâl eki olarak değerlendirilir. Bazen bir kelimede hem belirtme hâl eki hem de iyelik eki birlikte bulunabilir.

Örnekler:

• Evi temizledim. (Burada “-i” eki belirtme hâl eki olarak kullanılmıştır.)
• Evi yıkılmış. (Burada “-i” eki iyelik eki olarak işlev görür ve cümlenin başına “onun” tamlayanı getirilebilir.)
• Evini temizledim. (Burada “-i” iyelik eki ve “-i” belirtme hâl eki birlikte kullanılmıştır.)

B. Yönelme Hâl Eki (-e, -a)

Yönelme hâl eki, isimlere yönelme, yaklaşma veya ulaşma anlamı katar. Bu eki alan sözcükler genellikle dolaylı tümleç olarak işlev görür.

Örnekler:

• Sabah okula yürüyerek gitti. (Burada “-a” eki yönelme anlamı katmıştır.)
• Binanın çevre düzenlemesi akşama biter. (Burada “-a” eki zaman anlamı katmıştır.)
• Fincanı ağzına kadar doldurmuştu. (Burada “-a” eki ismi edata bağlamıştır.)
• Kitabı ona aldım. (Burada “-a” eki amaç ilişkisi kurar.)
• Yan yana oturmuşlardı. (Burada “-a” eki ikileme yapar.)
• Başına buyruk biridir. (Burada “-a” eki deyim oluşturur.)

C. Bulunma Hâl Eki (-de, -da, -te, -ta)

Bulunma hâl eki, isimlere durum, yer veya zaman bildirir. Bu eki alan sözcükler genellikle dolaylı tümleç olarak kullanılır. Ayrıca, eklendikleri sözcüğü veya sözcük grubunu zarf tümleci ve yüklem yapabilirler.

Örnekler:

• Okulda her zaman örnek bir öğrencidir. (Burada “-da” eki dolaylı tümleç olarak kullanılmıştır.)
• Olanları annesinden evde öğrendi. (Burada “-de” eki ismi fiile bağlamıştır.)
• Bu yıl tatile haziranda çıkacağız. (Burada “-da” eki zaman bildirmiş ve zarf tümleci oluşturmuştur.)
• Bizleri saatlerce ayakta alkışlamış. (Burada “-da” eki fiil durumunu tamamlamıştır.)
• Elde avuçta olan her şey bir anda yok oldu. (Burada “-da” eki ikileme oluşturmuştur.)

Not: Bulunma hâl eki ile bağlaç ve sıfat yapan “-de, -da” ekleri birbirine karıştırılmamalıdır. Bulunma hâl eki ve sıfat yapan “-de, -da” her zaman birleşik yazılırken, bağlaç olan “da” ayrı yazılır.

Örnekler:

• Parkta top oynayan çocuklara bakıyordu. (Burada “-da” eki bulunma hâl ekidir.)
• Mustafa da eve geç gelmişti. (Burada “da” bağlaçtır.)
• Gözde öğrenciler bir sınıfa dolduruldu. (Burada “-de” sıfat yapan ek olarak kullanılmıştır.)

D. Ayrılma (Çıkma-Uzaklaşma) Hâl Ekleri (-den, -dan, -ten, -tan)

Ayrılma hâl ekleri, isimlere zaman, yer, karşılaştırma ve sebep anlamı katar. Genellikle eklendiği sözcüğü dolaylı tümleç yapar.

Örnekler:

• İşe gitmek üzere evden çıktı. (Burada “-den” eki ismi fiile bağlamıştır.)
• İstanbul’dan güzel bir şehirdir. (Burada “-dan” eki karşılaştırma anlamı katmıştır.)
• Sıcaktan olduğu yerde uyuyakaldı. (Burada “-dan” eki sebep bildirmiştir.)
• Sabahtan bu işle uğraşıyor. (Burada “-dan” eki zaman bildirmiştir.)
• Durumu günden güne iyileşiyor. (Burada “-den” eki ikileme oluşturmuştur.)
• Sıradan insanlarla karşılaştık. (Burada “-dan” eki yapım eki yapmıştır.)
• Çalışanlardan bazıları kazandı. (Burada “-dan” eki isim tamlamasında tamlayan eki olarak kullanılmıştır.)
• Sabahtan beri uğraşıyor. (Burada “-dan” eki edat grubunu kurmuştur.)
• Elmadan yarısı bana düştü. (Burada “-dan” eki bütünün parçası anlamını katmıştır.)

 

Bunlardan başka bir de ismin yalın hali vardır bu eksizdir.