Tanım Cümlesi: Bir kavramın veya nesnenin temel özelliklerini açıklayan, tarif eden cümlelere tanım cümlesi denir. “Bu nedir?” sorusunun cevabını verir. Örneğin:
Doğa, canlı ve cansız varlıkların bir arada bulunduğu bir sistemdir.
Bir elementin tüm özelliklerini taşıyan en küçük parçaya atom denir.
Karşılaştırma Cümlesi: İki kavramı, varlığı veya durumu ortak ya da farklı yönleriyle ele alarak benzerlikleri veya farklılıkları ortaya koyan cümlelerdir. Bu cümlelerde “kadar”, “gibi”, “en”, “daha” gibi ifadeler sıkça kullanılır. Örneğin:
Bu kasaba da diğerleri gibi sakin ve huzurluydu.
Karacaoğlan’dan daha güzel yazan bir halk ozanı var mı?
Üslup Cümlesi: Bir yazının üslubu, o yazıyı yazan sanatçının duygu, görüş, anlayış ve anlatış tarzıdır. Üslup cümlelerinde sanatçının dili kullanma biçimi, seçtiği sözcükler, anlatımın yalın veya süslü oluşu gibi özellikler vurgulanır. Örneğin:
Yazar devrik cümleler kullanarak anlatıma farklı bir hava katmış.
Cahit Sıtkı, biçim ve içerik uyumunu eserlerine çok güzel yansıtmış.
İçerik (Konu) Cümlesi: İçerik cümlelerinde eserin konusu, verilmek istenen mesaj, eserde yer alan duygular, düşünceler ve hayaller anlatılır. Örneğin:
Bu romanda köyden kente göç eden bir ailenin hikayesi anlatılmıştır.
Derginin bu sayısında iki şair şiirleriyle karşılaştırılmış.
Yorum Cümlesi: Bir durumu değerlendiren veya açıklayan, öznel yargılar içeren cümlelerdir. Söyleyenin yorumunu bildirir. Örneğin:
Son sınavımı da verdim, yani sınıfımı geçtim.
Hiç arayıp sormuyor, bizi unuttu.
Varsayım Cümlesi: Gerçekleşmemiş bir durumu veya olayı gerçekmiş gibi kabul eden cümlelerdir. Örneğin:
Diyelim ki Bodrum’da bir haftalık tatil kazandın.
İki noktadan birden fazla doğru geçtiğini farz edelim.
İhtimal (Olasılık) Cümlesi: Kesinlik içermeyen, bir olayın veya durumun gerçekleşebileceğini bildiren cümlelerdir. “Sanırım”, “belki”, “galiba” gibi ifadeler kullanılır. Örneğin:
Belki bu sınavda daha kolay sorular çıkar.
Galiba bu çocuk işin altından kalkacak.
Eleştiri (Değerlendirme) Cümlesi: Bir yapıtın, çalışmanın veya kişinin kusurlu, eksik ya da güzel, iyi yönlerini ortaya koyan cümlelerdir. Eleştiri cümleleri olumlu veya olumsuz olabilir. Örneğin:
Yazarın başarılı karakter tahlilleri romanı da ilgi çekici hale getirmiş.
Farklı olma çabasındaki yazar, denediği bu yeni tarzla anlamsızlığa düşmüş.
Öz Eleştiri Cümlesi: Kişinin kendi davranışlarına yönelik olumsuz eleştirileridir. Örneğin:
Zamanında çalışmadığım için başarılı olamadım.
Yaşadığım olayları hemen yazmadığım için şimdi geçmişi hatırlarken olayları birbirine karıştırıyorum.
Eşitlik Cümlesi: Varlık, olay ya da olgular arasındaki eşitliği belirten cümlelerdir. Örneğin:
Maç sonunda iki takım da bir puana razı oldu.
Ellerindeki parayı yarı yarıya paylaştılar.
Aşamalı Bir Durum Anlatan Cümleler: Bir değişimi veya süreci anlatan cümlelerdir. “Gitgide”, “gittikçe”, “günden güne” gibi ifadelerle sağlanır. Örneğin:
Durumu gün geçtikçe düzeliyordu.
Giderek daha az konuşuyordu bizimle.
Ön Yargı (Peşin Hüküm) Cümlesi: Bir kimse ya da durumla ilgili olarak önceden edinilmiş görüşleri ifade eden cümlelerdir. Örneğin:
Göreceksiniz bu işi de yüzüne gözüne bulaştıracak.
Bu çocuk kesinlikle başarılı olur.
Azımsama ve Küçümseme Cümleleri: Azımsama, bir şeyin umulandan az bulunduğunu anlatan; küçümseme ise bir kişinin küçümsendiğini anlatan cümlelerdir. Örneğin:
Bu parayla simit bile alınmaz. (Azımsama)
Bu soruyu çözebileceğini mi sanıyorsun? (Küçümseme)
Birliktelik Cümlesi: “Ve”, “ile”, “birlikte” gibi ifadelerle birlikteliği ifade eden cümlelerdir. Örneğin:
Tatile annesiyle gitmişti.
Sesi duyan kuşlar sağa sola kaçıştı.
Sezgi (Tahmin) Cümlesi: Olayların gidişatından neler olacağını hissetmeye dayalı cümlelerdir. Örneğin:
İçten pazarlıklı biri olduğunu konuşmalarından anladım.
Son zamanlarda bir derdi olduğunu hissediyorum.
Abartma Cümlesi: Olay ve durumların olağanüstü bir biçimde ifade edilmesiyle oluşan cümlelerdir. Örneğin:
O kadar ağladı ki gözyaşları sel oldu.
Bu hafta dünya kadar soru çözdüm.
Gerçekleşmemiş Beklenti Cümlesi: Beklenen olayın veya durumun gerçekleşmediğini anlatan cümlelerdir. “Sanmıştım”, “düşünmüştüm”, “zannetmiştim” gibi ifadeler kullanılır. Örneğin:
Geçen hafta Almanya’da olacağımı sanmıştım.
Ankara’ya geldiğinde beni arayacağını düşünmüştüm.
Öneri Cümlesi: Bir sorunun çözülmesi veya bir işin yapılmasıyla ilgili öneriler içeren cümlelerdir. Örneğin:
Günde iki saat çalışırken kısa notlar çıkarsan iyi olur.
Arapça ve Farsça sözcükler atılmalı, yerine Türkçe sözcükler kullanılmalıdır.
Kinayeli Söyleyiş Bildiren Cümleler: Bir gerçeği vurgulamak için sözün tam karşıt anlamını ima ederek kullanılan cümlelerdir. Genellikle alaycı bir biçimde kullanılır. Örneğin:
Bizler bilmediğimiz hiçbir konu olmadığından her taşın altından çıkarız, her konuda görüş bildiririz.
Eğitime önem verdiğimiz, okulları iki günde bir tatil edişimizden anlaşılıyor.
Tasarı Cümlesi: Bir kimsenin ileriye dönük plan veya projelerini ifade eden cümlelerdir. Örneğin:
Bu yaz uzak ülkelere seyahat etmek istiyorum.
Son şiir kitabımı yayımladıktan sonra, bütün şiirlerimin yer aldığı bir kitap yayımlamayı düşünüyorum.
Nesnel Cümleler: Kişisel görüşleri içermeyen, doğruluğu veya yanlışlığı kişiden kişiye değişmeyen cümlelerdir. Akıl ve mantığa dayalı, kesinlik taşıyan ve kanıtlanabilir yargılardır. Örneğin:
Yazar, hikayesinde bir anne ile kızın yaşam mücadelesini anlatıyor.
Bu yıl kitap fuarına üç yüz yayınevi katıldı.
Öznel Cümleler: Kişisel duyguları ve yorumları içeren, doğruluğu kanıtlanamayan cümlelerdir. Örneğin:
Yazar, bu eserinde oldukça etkili bir dil kullanmış.
Hafta sonu izlediğim oyun çok başarılıydı.
Doğrudan Anlatım: Bir cümlede başka birinin söylediklerini, olduğu gibi aktaran anlatımdır. Tırnak işareti ile belirtilir. Örneğin:
Yazar, “Geçen yıl yazdığım kitap en çok satanlar listesine girdi.” dedi.
Yolda giderken arkamdan bir ses “Bakar mısınız?” diye bağırdı.
Dolaylı Anlatım: Başkasına ait sözlerin, tırnak işareti kullanılmadan, bir başka kişi tarafından anlatılmasıdır. Örneğin:
Yazar, geçen yıl yazdığı kitabın en çok satanlar listesine girdiğini söyledi.
Yolda giderken arkamdan birinin bakmamı istediğini duyunca arkamı döndüm.
Olumlu ve Olumsuz Yargılar: Olumlu yargılar, bir durumun varlığını veya gerçekleştiğini bildirir. Olumsuz yargılar ise bir durumun var olmadığını veya gerçekleşmediğini bildirir. Olumsuz cümlelerde “değil”, “yok”, “olmaz” gibi ifadeler kullanılır. Örneğin:
Duyduklarıma inanıyorum. (Olumlu)
Olanlara bir türlü inanamıyorum. (Olumsuz)
B. CÜMLELER ARASINDAKİ ANLAM İLİŞKİLERİ
1. Eş Anlamlı (Aynı Anlamlı) Cümleler: Aynı düşünceyi farklı kelimelerle ve yapılarla ifade eden cümlelerdir.
Sanatçı, yazdıklarıyla toplumsal bozuklukları yansıtıyor.
Sanatçı, toplumun aksayan yönlerini gerçekçi bir şekilde anlatıyor.
2. Yakın Anlamlı Cümleler: Tam aynı anlama gelmemekle birlikte, anlam yönünden birbirine yakın olan ve bir noktada buluşan cümlelerdir.
Ekmeği ekmekçiye ver, bir ekmek de üste ver.
Usta kişilerle çalışmak, insana kazanç sağlar.
3. Karşıt (Zıt, Anlamca Çelişen) Cümleler: Birbirine zıt anlamlar içeren ve aynı anda geçerli olamayan cümlelerdir.
Bir sanat yapıtı gerçekçi olduğu ölçüde beğenilir ve kalıcı olur.
Duygu ve hayalden yoksun bir yapıt, estetik özellik kazanamayacağı için sanat eseri sayılamaz.
4. Sebep – Sonuç Cümleleri: Bir olayın nedenini ve bu nedenden doğan sonucu ifade eden cümlelerdir. Bu cümlelerde “neden, niçin, hangi sebeple” sorularının yanıtları bulunur.
Yalan söylediği için arkadaşları tarafından dışlandı.
Antrenör, başarısız olduğu için takımdan uzaklaştırıldı.
5. Amaç – Sonuç Cümleleri: Bir olayın amacını ve bu amaca bağlı olarak gerçekleşen sonucu ifade eden cümlelerdir. “Hangi amaçla” sorusunun yanıtı bu cümlelerde yer alır.
Bilgi toplamak amacıyla kütüphaneye gidiyorum.
Ödevimi bitiremediğim için öğretmen bana kızdı.
6. Koşul (Şart) – Sonuç Cümleleri: Bir olayın gerçekleşmesi için başka bir olayın varlığının gerektiğini bildiren cümlelerdir. Koşul gerçekleşmezse asıl olay da gerçekleşmez.
Gözlerinin içine baksa onu ne kadar kızdırdığını anlar.
Dolaba bakarsan aradığını bulursun.
C. CÜMLEYE HAKİM OLAN DUYGULAR
1. Sevinç Cümlesi: Hoşa giden bir şeyin olmasıyla duyulan coşkuyu anlatan cümlelerdir.
Yaşasın, arkadaşım geldi!
İçim neşe dolu, tatile çıkıyoruz!
Okulda dereceye girdiğini öğrenince ayakları yere değmiyordu.
Ziyaret gününde hapishanede bayram havası esiyor.
2. Üzülme Cümlesi: Bir olay veya duruma karşı duyulan üzüntüyü ifade eden cümlelerdir.
Kuşlar göç ediyor, ne yazık ki kış geliyor.
O güzelim köpek, birkaç yılda yaşlandı.
Yüreğinin acısını, yılların izini taşıyordu yüzündeki derin çizgiler.
Zavallı adam, çocuklarını yetiştirebilmek için ne acılar çekti.
3. Beğenme Cümlesi: Bir olaydan veya durumdan duyulan memnuniyeti ifade eden cümlelerdir.
Yazar, olayları sıradanlığa düşmeden güzel bir üslupla yansıtmış.
Araba dediğin böyle rahat ve geniş olmalı.
4. Acıma Cümlesi: Başkalarının zor durumda olması nedeniyle duyulan üzüntüyü ifade eden cümlelerdir.
Vah zavallıcık, küçücük yaşta çalıştırılıyor!
Çocuğun halini görünce içim parçalandı.
Zavallı adam buz gibi sokakta dışarda kalmış. Zavallı, bir dilim ekmeğe muhtaç.
5. Sitem Cümlesi: Birine yapılan bir hareketin veya söylenen bir sözün üzüntü yarattığını belirtmeyi anlatan cümlelerdir.
Hadi gelmedin, bari telefon etseydin.
Düğün yapmışsın da bize haber vermemişsin.
6. Pişmanlık Cümlesi: Olumsuz bir durum veya kişinin yaptığı bir hatadan dolayı üzülmeyi anlatan cümlelerdir.
Neden ona bunları söyledim ki?
Keşke elimdeki parayı çarçur etmeseydim.
7. Özlem Cümlesi: Birini veya bir şeyi görme isteği duymayı ifade eden cümlelerdir.
Hani o saçlarına taç yaptığım çiçekler?
Çocukluğumuzda ne güzel şarkılar söylerdik.
8. Şaşırma Cümlesi: Beklenmeyen bir olay karşısında duyulan şaşkınlığı ifade eden cümlelerdir.
Biraz sonra bir bataklığın içine dalmayayım mı!
Hayret, bunu senden hiç beklemiyordum.
9. Uyarı Cümlesi: Yanlış bir davranışta bulunmaması için yapılan uyarıları içeren cümlelerdir.
Aman elinizi sürmeyin, daha kurumadı.
Arkadaşlar, lütfen biraz sessiz olalım.
10. Hayıflanma (Üzülme) Cümlesi: Bir fırsatı değerlendirmeme sonucu duyulan üzüntüyü ifade eden cümlelerdir.
Emekli ikramiyeme ev alsaydım şimdi ne iyi olurdu.
11. Yakınma (Şikayet) Cümlesi: Olumsuz bir durumdan memnun olmamayı ve bu durumu şikayet etmeyi ifade eden cümlelerdir.
Kimse gerçek sanat eserinin değerini bilmiyor.
Bir haftadır hasta yatıyorum; kimse bana nasılsın, diye sormadı.
12. Heyecan Cümlesi: Sevinç, korku, üzüntü gibi durumlarla ortaya çıkan geçici duygu durumlarını anlatan cümlelerdir.
Acaba yeni evimde de düzenli olabilecek miyim?
Okula yeni başlayan bir çocuk gibiyim.
13. Kaygı (Endişe) Cümlesi: Bir olayın kötü bir şekilde sonuçlanacağı düşüncesini ifade eden cümlelerdir.
Ya işler umduğum gibi gitmezse!
Ona çok güvenmekte hata mı ettik acaba?
14. Alçakgönüllülük Cümlesi: Kişinin kendi değerini olduğundan düşük göstermesi ve sahip olduğu üstünlükleri ön plana çıkarmamasını ifade eden cümlelerdir.
Bu zorlu uğraşta, kendimi hiçbir zaman şair olarak görmedim.
Ben, şiir yazma yolunda tutarlı olduğunu sandığım bir biçimde yürüyen sıradan bir şairim.
15. Kararlılık Cümlesi: Kararında direnme ve kesin karar vermiş olma durumunu ifade eden cümlelerdir.
Başkaları ne derse desin, fikrimizi değiştirecek değiliz.
Hiçbir güç, beni çalışmaktan alıkoyamaz.
16. Bıkma (Usanma) Cümlesi: Herhangi bir olaya, duruma veya kişiye karşı duyulan bıkkınlığı ifade eden cümlelerdir.
Öff, yine aynı yemeği yiyeceğiz!
Yeter artık, bu iş ne zaman bitecek?
17. Yergi Cümlesi: Eksiklikleri, sakıncalı durumları küçümseyerek olumsuz eleştirilerle ifade eden cümlelerdir.
Sorumluluk duygusundan yoksun, saygısız biridir.
Borcunu ödemez, sözünü tutmaz, nasıl biri bu!
18. Kanıksama Cümlesi: Olayların ve durumların tekrarından dolayı artık etkilenmemeyi ve aldırmamayı ifade eden cümlelerdir.
Asker kurşunlara aldırmıyordu.
Benzin fiyatlarına zam gelse de halk sessiz kalıyordu.
19. Karamsarlık Cümlesi: Hayata veya mevcut duruma kötümser bir şekilde bakmayı ifade eden cümlelerdir.
Bugünden sonra hayatımda hiçbir şey iyiye gitmeyecek.
Ne göz yaşı avutur gönülleri, ne bir müjde güldürür bu yüzleri.
20. Yadsıma (İnkar) Cümlesi: Bir kişinin yaptığı bir işi veya söylediği bir sözü yapmadığını söylemesi .
Bu sözleri ben mi söylemişim?
Benim için ortaya atılan bu iddiaların hiçbirini kabul etmiyorum.
21. Kararsızlık Cümlesi: Verilen bir karardan veya yapılan bir plandan şüphe duymayı ifade eden cümlelerdir.
Onun gerçekten bu işi yapıp yapmadığını tam olarak bilmiyorum.
O anda ne yapacağına bir türlü karar veremiyordu.
22. Övgü Cümlesi: Kişinin olumlu özelliklerini veya başarılarını takdir etmeyi ifade eden cümlelerdir.
Web sitemizde size en iyi deneyimi sunabilmemiz için çerezleri kullanıyoruz. Bu siteyi kullanmaya devam ederseniz, bunu kabul ettiğinizi varsayarız.TamamHayırGizlilik politikası
