Fiilimsiler (Eylemsiler)

Fiilimsiler (Eylemsiler): Fiillerden Türeyen Çok Yönlü Sözcükler

Fiilimsiler, fiillerden türemiş olsalar da fiiller gibi çekimlenemeyen, ancak cümle içinde isim, sıfat veya zarf gibi görevler üstlenen sözcüklerdir. Fiillerin anlamını taşırken, farklı görevlerde kullanılarak cümleye yeni anlamlar ve işlevler katarlar.

Fiilimsilerin Özellikleri

• Çekim Ekleri Almazlar: Fiilimsiler, fiillerin aldığı kip ve kişi eklerini almazlar. Bu nedenle fiiller gibi çekimlenemezler (özneye ve zamana göre değişiklik göstermezler).
• Olumsuz Şekilleri Yapılabilir: Fiilimsiler, olumsuzluk eki “-ma/me” ile olumsuz hale getirilebilir. Örneğin, “gelmek” fiilinden türeyen “gelmemek” fiilimsisi gibi.
• İsim Çekim Eklerini Alabilirler: Fiilimsiler, ismin halleri gibi çekim ekleri alabilirler. Örneğin, “gelmek” fiilinden türeyen “gelme” isim fiiline “-e” eki getirilerek “gelmeye” şeklinde kullanılabilir.
• Yüklem Olamazlar: Fiilimsiler tek başlarına yüklem olamazlar. Yüklem görevi üstlenebilmeleri için ek fiil almaları gerekir.
• Cümleyi Birleşik Yapılı Hale Getirirler: Fiilimsiler, içinde bulundukları cümleyi birleşik yapılı hale getirirler. Yani, birden fazla yüklemi olan cümleler oluştururlar.
• Yan Cümle Kurarlar: Fiilimsiler, birleşik cümlelerde yan cümle kurarlar. Bu yan cümleler, ana cümleye bağlı olarak çeşitli görevler üstlenirler.
• Yapım Ekidirler: Fiilimsi ekleri, fiillere gelerek onları farklı türlere dönüştürdüğü için yapım eki olarak kabul edilirler.

Fiilimsi Türleri

Fiilimsiler, görevlerine göre üç farklı türe ayrılır:

1. İsim-Fiil (Mastar):

   • Fiillere “-ma/-me”, “-mak/-mek”, “-ış/-iş/-uş/-üş” ekleri getirilerek yapılır.
   • Cümlede isim görevi görürler.
   • Örnekler:
     • Onunla tanışmak istiyorum. (nesne)
     • Yürümek sağlığa faydalıdır. (özne)
     • Okumak güzeldir. (özne)
     • Düşünmek insanı geliştirir. (özne)

2. Sıfat-Fiil (Ortaç):

   • Fiillere “-an/-en”, “-ası/-esi”, “-maz/-mez”, “-ar/-er/-ır/-ir”, “-dık/-dik/-duk/-dük”, “-acak/-ecek”, “-mış/-miş/-muş/-müş” ekleri getirilerek yapılır.
   • Cümlede sıfat görevi görürler.
   • Örnekler:
     • Akan su yosun tutmaz.
     • Gidecek var, kalacak var.
     • Okunan kitaplar insanı geliştirir.
     • Düşülen durumdan ders çıkarmak gerekir.

3. Zarf-Fiil (Bağ-Fiil veya Ulaç):

   • Fiillere “-ken”, “-alı/-eli”, “-madan/-meden”, “-ınca/-ince/-unca/-ünce”, “-ıp/-ip/-up/-üp”, “-arak/-erek”, “-dıkça/-dikçe/-dukça/-dükçe”, “-e…-e/-a…-a”, “-r…-maz/-r…-mez”, “-casına/-cesine”, “-meksizin/-maksızın”, “-dığında/-diğinde/-duğunda/-düğünde” ekleri getirilerek yapılır.
   • Cümlede zarf görevi görürler.
   • Örnekler:
     • Yemek yerken kitap okuma.
     • Eve gelince beni ara.
     • Ders çalışmadan dışarı çıkma.
     • Yürüyerek kilo verebilirsin.

Önemli Notlar:

• Bazı sözcükler zamanla kalıplaşarak isimleşmiş ve fiilimsi olmaktan çıkmıştır. Örneğin, “düşünce”, “yazı”, “okuma” gibi.
• Sıfat-fiil ekleri alan bazı sözcükler, kalıcı isim haline gelebilir (adlaşmış sıfatlar). Örneğin, “yiyecek”, “giyecek” gibi.
• Fiilimsiler, cümle içinde farklı görevlerde kullanıldıklarında anlam incelikleri oluşturabilirler. Bu nedenle, fiilimsilerin doğru ve yerinde kullanımı önemlidir.