ÜNLEM
Ünlem, bir cümlenin başında ya da sonunda yer alarak o cümleye duygu, sesleniş ya da doğa sesleri gibi anlamlar katan kelimelerdir. Genellikle ünlem işareti (!) ile kullanılır.
Ünlemler üç ana grupta sınıflandırılabilir:
1. Asıl Ünlemler
Bu grup, doğrudan bir duyguyu veya heyecanı ifade eden kelimelerden oluşur.
Örnekler:
- A!
- Aman!
- Bravo!
- Ah!
- Oha!
- Vay!
- Üf!
- Tüh!
- Ey!
- Hey!
- Hoppala!
2. Yansıma Ünlemleri
Doğadaki canlı ya da cansız varlıkların seslerini taklit eden ünlemlerdir. Bu tür ünlemler, yansıma seslerden türetilmiştir.
Örnekler:
- Tık!
- Çat!
- Pat!
- Küt!
- Güm!
- Hav hav!
- Miyav!
- Cik cik!
- Pisipisi!
3. Ünlem Değeri Kazanmış Sözcükler
Bu ünlemler, aslında isim ya da fiil olan kelimelerin ünlem anlamı kazanmış hâlleridir.
Örnekler:
- Allah, hepimizi korusun! (İsim)
- Allah Allah, bu nasıl iş! (Ünlem)
- Vay be, her şey değişmiş! (Ünlem)
Ünlem ile İlgili Notlar
- Ünlem işareti (!), ünlem kelimesinin hemen ardından ya da cümlenin sonunda kullanılabilir.
Örnekler:
- Eyvah, toplantıya geç kaldım!
- Eyvah! Toplantıya geç kaldım.
- Kalıplaşmış ünlem öbekleri, birkaç kelimenin bir araya gelerek oluşturduğu ünlem türleridir.
Örnekler:
- Hadi canım sen de!
- Aşk olsun!
- Hadi oradan!
- Yok artık!
- Çok ilginç!
- Yeter be!
- Ha gayret!
- Aman dikkat!
- Ünlem cümleleri, cümlede ünlem anlamı katacak şekilde vurgulanan yapılar olarak kabul edilir.
Örnekler:
- Sakın sinirlerime dokunma!
- Derhal dışarı çıkın!
- Vah vah, ne oldu Mehmet!
- Eyvah, her şey mahvoldu!
- Alay, küçümseme veya kinaye anlamı vermek için ünlem ayraç içinde kullanılabilir.
Örnekler:
- İsmail, ne kadar akıllı (!) olduğunu iddia ediyor.
- İsteseymiş seçkin bir sanatçı (!) olabilirmiş.
- Okul oldukça iyi yönetiliyor; musluklar dışında her şey akıyor (!)
- Ünlemler, cümle içinde farklı görevlerde kullanılabilir:
Örnekler:
- Onun ahı gitmiş vahı kalmış. (İsim)
- Ha tahin ha pekmez, fark etmez. (Bağlaç)
- Ha gayret, Mustafa! (Ünlem)
- Kişi isimleri ve unvanları ünlem olarak kullanılabilir:
Örnekler:
- Mustafa! (Seslenme)
- Ahmet Bey!
- Betül Hanım!
Ünlem Sözcükleri ve Cümleleri ile İlgili Örnekler
- Ak tolgalı beylerbeyi haykırdı: “İlerle!”
- Aman ha!
- Aman çocuklar dikkat!
- Aşk olsun!
- Ay, ne tatlısın sen öyle!
- Aa! Bu ne böyle?
- Bir hilâl uğruna ya Rab, ne güneşler batıyor!
- Bravo sana!
- Eh, fena değil.
- Ey Türk gençliği!
- Elveda, ey baharın müjdecisi!
- Eyvah, her şey kayboldu!
- Eyvah, köpek bana doğru geliyor!
- Ey, bu topraklar için toprağa düşmüş asker!
- Ee, yeter artık!
- Gökyüzünün başka rengi de varmış!
- Hay Allah!
- Ha gayret!
- Hey, buraya gelsene!
- İmdat!
- Of, bıktım artık!
- Oh, ne güzel!
- Ordular! İlk hedefiniz Akdeniz’dir, ileri!
- Oldukça ilginç!
- Tüh, yine yanlış yaptım!
- Komşular!
- Miyav!
- Ne kadar güzel bir manzara!
- Vah zavallı!
- Vah vah, ne oldu kuzucuğum!
- Vay sersem!
- Yazık size!
- Yazık, çocuğun ayağı kırılmış!
- Yeter be!
- Ey insanlar! Sözümü iyi dinleyin! Biliyorum, belki bu seneden sonra sizinle burada bir daha buluşamayacağım.
- Ey müminler! Size iki emanet bırakıyorum; onlara sarıldıkça yolunuzu şaşırmazsınız.
- Müminler! Sözümü iyi dinleyin ve iyi belleyin.
- Arkadaşlar, biz bu yolda türküler söyleyerek sizi uğurluyoruz… Ayrılıyoruz!
(Faruk Nafiz Çamlıbel)
- Dur, yolcu! Bilmeden gelip bastığın bu toprak, bir devrin battığı yerdir.
(Necmettin Halil Onan)
- Ey köyleri hududa bağlayan yaslı yollar, dönmeyen yolculara ağlayan yaslı yollar!
(Faruk Nafiz Çamlıbel)
